ԲԱՑ ՆԱՄԱԿՆԵՐ ՀԱՅ ՄՏԱՒՈՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ 7

Է

Նա — անհատ թէ հաւաքականութիւն — որը բարոյապէս կատարելագործւում է` ուղղակի թէ անուղղակի կերպով նպաստում է իր շրջապատի բարոյական զարգացման:

Մեր կուսակցութիւնները` թողած բիւզանդական վէճերը եւ ամէն գնով իրար գետին զարկելու անմիտ ցանկութիւնը, թողած հակառակորդի թերութեանց ամենօրեայ ցուցադրութեամբ իր սեփական այլանդակութիւնները քօղարկելու սին ճիգերը, — թողած ամէնը, հրամայողաբար պիտ զբաղւեն ինքնադաստիարակութեամբ:

Անհատ թէ ժողովուրդ — սրանք միշտ էլ աւելի ուժեղ են, քան կարիքը, քան վտանգը, քան թշնամին — սրանք միշտ էլ կարող են գերազանցել իրենց, բարձրանալ իրենցից, եթէ սրանց չի պակասում սեփական ոյժերով ոտքի կանգնելու կամքը:

Բարձրանալով` հոգեպէս բարձրացնել մեր ժողովուրդը, ինքնուղղումով սրբագրել ժողովուրդի հոգին:

Գիտակցելով, թէ ժողովուրդները չեն պարտւում, եթէ չեն ուզում պարտւել — գիտակցելով այդ ճշմարտութիւնը, մեր կուսակցութիւնները զայն իրենց շարքերի միջոցաւ պիտ ներշնչեն մեր ժողովուրդին` սրան հոգեպէս գօտեպնդելու համար: Մեր կուսակցութիւնները, սրանց միջոցաւ ե՛ւ ժողովուրդը խորապէս պիտ գիտակցեն.

— Քանի դեռ տրտնջում է, աղերսում, լալիս մի ժողովուրդ` պէտք չէ օգնել նրան, քանզի այդպիսին կամովին հրաժարւում է իր գոյութեան իրաւունքից:

— Չարժէ եւ չի կարելի օգնել ընկածին, եթէ նրան պակասում է ինքնօգնութեամբ ոտքի կանգնելու կամքը:

— Ով չի աշխատում իր բովանդակ ոյժերով` իրաւունք չունի ուրիշներից օգնութիւն սպասելու:

— Սեփական ոյժերով ինքնապաշտպանւելու անընդունակ ժողովուրդները պատժւում են մահւամբ:

— Իրաւունքը ոյժի հասկացողութիւն է եւ ոչ տրամաբանական, ինչպէս եւ պայքարը յանուն իրաւունքի — բարոյական հիմքը ժողովուրդների գոյութեան — անէծք չէ, այլ օրհնութիւն:

Դատապարտւած է մի ժողովուրդ, եթէ նա իրաւունքը զոհաբերում է իր յանցաւոր հանգստին եւ ոչ ընդհակառակը:

Թոյլը մեղաւոր է, որ թոյլ է: Անբարոյականութիւն է թուլութիւնը` ստեղծւած սնուցանելու ոյժը: Ժողովուրդները իրենց թուլութեանց մեղքերը կը քաւեն որպէս պարտութիւն, ստրկութիւն, որպէս անփառունակ գոյութիւն:

Անպարտելի է այն ժողովուրդը, որ ղեկավարւում է ոգու ձեռքով:

Այնտեղ, ուր կայ ոգու, ասել է` բարոյական ոյժերի ապացոյցը այնտեղ թւական գերազանցութիւնը, քարը, մետաղը, գրեթէ կորցնում են իրենց նշանակութիւնը: Ոգու հետ զինակցողը բարոյական ոյժերի հետ է զինակցում, որի միջոցներն աճում են անհաւատալիութեան աստիճան, դառնում անսպառելի:

Գլխաւոր դերը ժողովուրդների պատմութեան մէջ խաղում են ո՛չ արտաքին պայմանները, ո՛չ քաղաքական կողմնորոշումը, ո՛չ էլ դիպւածները, այլ` իրենց հոգեբանական նկարագիրը:

Մի ժողովուրդի գոյութեան արտաքին պայմանները հարազատօրէն կապւած են նրա ներքին հոգեկան դրութեան հետ: Ասել է` ամէն ժողովուրդ այնտեղ է, ուր նա հասել է իր բարոյական ոյժերի մղումով:

Գիտակցելով այդ ամէնը` մեր կուսակցութիւնները, մեր Եկեղեցին, մեր դպրոցը, մամուլը պիտ հոգեփոխեն մեր ժողովուրդը:

Գիտակցելով, հարազատելով եւ գործադրելով այդ փրկարար ճշմարտութիւնները` մեր մտաւորականութիւնը պիտ յաջողի վերադաստիարակութեամբ հոգեբանօրէն բարձրացնել հայութիւնը, նրան պիտ յաջողի մեր ժողովուրդի ոգու անպարտելիութեամբ ապահովել նրա անպարտելիութիւնը — նրա ֆիզիքական եւ բարոյական գոյութիւնը:

***

Պէտք է վերադաստիարակութիւն — իմաստուն դաստիարակութիւն է պէտք` վերջին խաղաթուղթը ապագան վտանգւած ժողովուրդների:

Դաստիարակութի՛ւն, որ յեղաշրջէր մինչայժմեայ թոյլի մեր հասկացողութիւնը իրաւունքի եւ քաղաքական բարոյականի, քրիստոնէութեան, ոյժի եւ թուլութեան, պատերազմի եւ խաղաղութեան մասին:

Դաստիարակութի՛ւն, որ ազգային հզօր զգացումով եւ արթուն գիտակցութեամբ զինէր հայութիւնը, որ արիացնէր եւ դառնար մայրը բարձր ժողովրդասիրութեան եւ գաղափարապաշտութեան, մղէր ընդհանուրի շահը միշտ էլ գերադասել անձնականից, թելադրէր անհատին ընդհանուրի երջանկութեան մէջ փնտռել իր անձնական երջանկութիւնը, մտատրամադրէր բոլորին, բոլորին` աւելի պարտականութեանց տէր զգալ իրենց, քան իրաւունքների, որ մղէր հայ մարդուն մեռնել ապրելու եւ ապրեցնելու եւ ոչ թէ ապրել` մեռնելու համար, որ իրականացնէր սոցիալական հնարաւոր արդարութիւնը մեր ժողովուրդի մէջ — միակ պատճառը անարիների, ընչազուրկների եւ վատերի չգոյութեան, ասել է եւ հայրենիքների անպարտելիութեան:

Փրկարար դաստիարակութիւն, որ տար մեզ անհրաժեշտ առաքինութիւններն այն ժողովուրդների, որոնք արի են եւ վստահութեամբ կը նային իրենց ապագային, որ բարձրացնէր մեզ մինչեւ գերագոյն ըմբռնումն ու զգայնութիւնը, — յատկութիւններ, որոնք կը հարիւրապատկեն ժողովուրդների բարոյական կորովը:

Դաստիարակութիւն, որ հոգեփոխէր եւ փրկէր մեր ժողովուրդը:

***

Ահա՛ այս նոր դաստիարակութեան ստեղծագործ եւ փրկարար գործին է, որ անվերապահօրէն եւ վճռաբար պիտի լծւեն մեր կեանքի եւ պատմութեան ընթացքը շարժող բոլոր հաւաքականութիւնները` ազգային մի բարձր մարմինի հսկողութեան տակ, ընտրւած բոլոր հոսանքներից:

Հրապարակ հանելով մեր ժողովուրդի հոգեւոր վերանորոգման անհրաժեշտութեան խնդիրը — կ’ուզէի հաւատալ, թէ մեր մտաւորականութիւնը հոգեպէս անհանգիստ է մեր ժողովուրդի ապագայի նկատմամբ, թէ նա մեր ունեցած ահաւոր կորուստներից յետոյ — ժողովրդասպանութեան համազօր կը համարի հինի շարունակութիւնը եւ երկաթէ անհրաժեշտութիւնից մղւած` առաքինութիւն կ’ունենայ անկուսակցականանալ գո՛նէ մեր ժողովուրդի ինքնապաշտպանութեան խնդրում:

— Մեր պատմութիւնը յետ այսու աղիտալի սխալների կրկնութիւնը պէտք չէ լինի, այլ` սրբագրութիւնը:

Էլ ոչի՛նչ այն ամէնից, ինչ որ արւել է եւ արւում է արտաքին թշնամու գործը հեշտացնելու համար — սա պիտ լինի ինքնազգաստացումի եւ փրկութեան հրաւիրող մեր օրւայ աղաղակը:

Արւե՞ց այդ, վարւե՞ց այսպէս մեր մտաւորականութիւնը — վաղն ազգովին պիտ լինենք այն, ինչ որ ուզում ենք լինել:

Մարդկային աչքը դեռ չի տեսել այն մեծութիւնը, որին կարող են հասնել անհատներն ու ազգերը` իրենց հոգեկան ոյժերի զարգացմամբ:

Վաղն այն ժողովուրդներին է, որոնք գիտակցում եւ գործադրում են այս ճշմարտութիւնը:

Վաղը յաղթելու է նա, որը մինչ այդ վաղը իր հոգու մէջ կը տանի յաղթանակը:

Հասկանա՛նք, հարազատե՛նք այս ճշմարտութիւնը եւ աշխատե՛նք վաղւայ համար — եթէ չենք ուզում կորչել որպէս ազգ:

Գարեգին Նժդեհ