ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ԴԱՏԱՍՏԱՆԸ

Ա

«Պատմութեան մեծ կործանարարներ» — այսպէս է որակել սուտ, մոլար գաղափարները Ֆրանսայի օրուայ մեծագոյն գիտնականներից Լը Բոնը:

Նման կործանարարներից է բոլշեւիզմը: Այդ մոլար վարդապետութիւնը ծնունդ առաւ անցեալ համաշխարհային պատերազմում ռուսների կրած պարտութիւնից, եւ այսօր, նոր պատերազմում, գերման բանակների կողմից յանձնւում է հողին:

Ամբողջ քսան տարի կրկնեցինք ու կրկնեցինք, թէ ո՛վ գիտակցաբար կամ անգիտակցօրէն հոկտեմբերեան բունտը համարում է յեղափոխութիւն, դա հայհոյում, անարգում է պատմութեան ծանօթ բոլոր յեղափոխութիւնները:

Դա ամէն ինչ էր — պարտուածների բունտ, աստուածամարտութիւն, հոգեւոր վայրենացում, դարձ դէպի հեթանոսութիւն, պետական բանդիտիզմ, զանգուածային աւազակութիւն — բայց ո՛չ եւ յեղափոխութիւն` քաղաքական ու սոցիալական իմաստով:

Ազգերի յառաջադիմութեան զարկ տուող յեղափոխական ցնցումները միշտ էլ եղած են լաւերի յղացում, լաւագոյնների գործ: Ճշմարիտ յեղափոխութիւնը ծնունդ է առնում ոգուց, ոգու մարդկանցից, ընտրանիից: Ռուսականը արդիւնք էր վատերի ու վախկոտների — պարտականութեան ճակատից փախած զինուած խուժանների եւ դիւաբախ ու տգէտ խուժանավարների:

Դա պարտութեան, որով եւ` տկարութեան ու նուաստութեան յեղափոխութիւն էր: Ճիշտ է նկատել ռուս փիլիսոփայ Բերդեաեւը բոլշեւիկեան յեղափոխութիւնը իբրեւ համաշխարհային պատերազմի մի դրուագ` ռուս ժողովրդի համար ունի, ամէն բանից առաջ, մի դառն ու նուաստացուցիչ իմաստ, ա՛յն է, որ նա չկարողացաւ տոկալ պատերազմի մեծ փորձութեան եւ դուրս եկաւ սնանկ: Այո՛, դա հոգեւոր սնանկութեան յեղափոխութիւն էր:

* * *

Այն իրողութիւնը, որ բոլշեւիկները հոկտեմբերեան բունտի հէնց առաջին օրերին, բացելով բանտերի դռները — այդ բանտերը բաստիլիա չէին — իրենց շարքերին միացրին հարիւր հազարի չափ գռեհիկ յանցագործներ — այդ պատմական իրողութիւնը լրջագոյն հաստատութիւն է այն մասին, որ բոլշեւիզմը ո՛չ թէ քաղաքական, այլ` ախտաբանական երեւոյթ է:

Հաւանական ամէն հակահարուած անկարելի դարձնելու նպատակով` կեանքի կոչուեց ամենակուլ Չեկան` միահեծան տէրը աշխարհի մի վեցերորդ մասի վրայ ապրող ժողովուրդների հացի եւ ճակատագրի:

Բռնութիւնը հռչակուեց նորաստեղծ «պետութեան միստիկ բանականութիւնը»: Հազար շրթունքներով քարոզուեց բռնութեան պաշտամունք, մշակուեց բռնութեան կախարդանքը:

«Թող կորչի՛ ռուս ժողովրդի 9/10-ական մասը, բաւական է որ մի տասներորդականն ապրի մինչեւ համաշխարհային յեղափոխութեան մոմենտը» (Լենին):

«Անկցի՛ սէրը դէպի մերձաւորը. մենք պէտք է ատենք. մենք պէտք է աւելի ատել գիտնանք — միայն այսպէսո՛վ կարելի է նուաճել աշխարհը: Մենք ատում ենք քրիստոնէութիւնը, որովհետեւ նրանք կարեկցանք են քարոզում» (Լունաչարսկի):

«Ո՛չ մի յեղափոխութիւն հնարաւոր չէ, քանի դեռ գոյութիւն ունի ընտանիքը. քանդեցէ՛ք, քանդեցէ՛ք դա» (Կոմինտէրն):

Կրօնը յայտարարուեց «գերագոյն յիմարութիւն». եւ ատէիզմ ասելով բոլշեւիկները հասկացան ո՛չ միայն անաստուածութիւն, այլեւ` թշնամախառն անհաւատութիւն դէպի ոչ-համայնավար մարդը: «Բարոյական է,- կը պատգամէր Լենինը,- ամէն բան, որ օգտակար է կոմունիստ կուսակցութեան»: Սրա արդիւնքը եղաւ այն, որ «պրոլետարական դիկտատուրա»ի դեռ առաջին տասնամեակում Ռուսաստանում կային 25 անգամ աւելի բանտեր, քան գոյութիւն ունէին Ցարի օրով: Հապա կոնցենտրացիոն լագերնե՞րը, ուր նահատակուեց ռուս մտաւորականութեան ամենաիդէալիստական մասը. արհեստական սովե՞րը, Չեկայի կողմից բեմադրուած «ապստամբութիւննե՞ր»ը, զանգուածային ջարդե՞րը, կղերականութեան գողգոթա՞ն, սպայութեան ոչնչացո՞ւմը եւ այլ մութ չարագործութիւններն ու կատակոմբնե՞րը, որոնց մասին դեռ ոչինչ գիտէ արտաքին աշխարհը:

Դաժանութեան ու ոճիրների գործում բոլշեւիկներն ունեն իրենց հոգեւոր պապերը — թուրքերը:

Այսպէս, տեւական սարսափով, ջարդերով ու սովերով ստեղծուեց արեան ռեժիմը, որը մի տասնամեակի ընթացքում աւելի տառապեցրեց մարդկութիւնը (ինչպէս եւ` աւելի անբարոյացրեց նրա որոշ տարրերը), քան պատմութեան ծանօթ որեւէ մութ հարիւրամեակ:

* * *

Ի՞նչ է բոլշեւիզմը իբրեւ քաղաքական վարդապետութիւն: — Հոգու եւ մտքի ապականարար` ամէն բանից առաջ, պատմական նիւթապաշտութիւն. աւելի պարզ` մարքսեան աշխարհըմբռնում, ըստ որի` ամէն բանի բազան նիւթեղէն է, ամէն ինչ` նիւթ. կրօն, արուեստ, բարոյական` սրանք միայն «վերնաշէնքեր» են եւ ուրիշ ոչինչ: Դա վճռական ժխտումն է պատմութեան իդէալիստական բացատրութեան:

Բնագիտական այդ գռեհիկ բացատրութեամբ, բոլշեւիկները վճռաբար ժխտեցին բարոյականը, ընտանիքը, հայրենիքը, անգամ ոչմարքսեան փիլիսոփայութիւնը: «Մարդս այն է, ինչ որ ուտում է» — խոզային այդ վարդապետութեամբ` նրանք փորձեցին խաթարել մարդկային հոգեւոր կերպարանքը, թունաւորել նրա էութիւնը, նրա մէջ մարել յաւիտենականի կարօտը, սեղմ ասած` մարդը վերածել հոգուց եւ ոգուց դատարկուած մի մարդատիպ անասունի:

Երբե՛ք այնքան խորապէս ընկած չէր մարդը` (նաեւ, իբրեւ հակազդեցութիւն, երբե՛ք այնքան առաքինացած չէր հակաբոլշեւիկ մարդը):

«Թալանի՛ր» — ա՛յս էր «ամենայեղափոխական» լոզունգը` տրուած կարմիր ամբոխներին, իրենց խուժանավար առաջնորդների կողմից: Լենինն այս ձեւով կը լուծէր ընկերային խնդիրը: Ստոր կրքերի այդ մթնոլորտում, յեղափոխական յորձանքի մէջ սկսուեց բոլշեւիկների կուսակցադաւանական զօրահաւաքը:

Բոլշեւիկացաւ ամէն սրիկայ, ո՛վ որ պակասաւոր էր իբրեւ մարդ եւ հասարակութեան անդամ, ո՛վ իր մութ անցեալը մոռացութեան քօղով ծածկել կը կարօտէր, ո՛վ սեփական հայրենիքը զոհելու գնով ուզեց ապահովել իր հացը: Դաւաճանը, լրտեսը, ցարի օրով դահիճի պաշտօն ունեցող հրէշը, դեւոտը, պսիխոպատը, սադիստը, ամէն կարգի գահընկեց — նման ամէն մարդատիպ աճապարեց զինուորագրուել լենինեան դրօշին:

Այսպէ՛ս ստեղծուեց բոլշեւիկեան կուսակցութիւնը: Այսպէ՛ս հրէութիւնը ծնաւ Մարքսը, Մարքսը ծնաւ Լենինը, Լենինը ծնաւ միջազգային գայթակղութիւնը:

«Աստծու աշխարհը կողոպտելու եւ նրանում ամէն վեհութիւն ոչնչացնելու ծարաւ» — ահա՛ թէ ինչի՛ վերածուեց բոլշեւիզմ կոչուած չարութեան ու գայթակղութեան վարդապետութիւնը:

* * *

Ի՛նչ է նշանակում «սովետներ»:

Արդեօ՞ք դա հայրենիք է, ազգ, գերագոյն իրականութիւն: — Ո՛չ մէկը եւ ո՛չ միւսը: Դա նաե՛ւ յաւիտենապէս ապրելու եւ ստեղծագործելու սահմանուած ազգերի ու հայրենիքների միութիւն չէ: Սովետները — հոգեւոր եւ ազգային տեսակէտով ո՛չ Ռուսիա է, ո՛չ Ուկրաինա, ո՛չ էլ Հայաստան: Դա օրգանական ամբողջութիւն չէ: Դա քանակական զանգուած է, զանգուածների մեռեալ միութիւն, եւ ո՛չ մի դէպքում` ազգ, հայրենիք: Այդ դիմազուրկ ու անստեղծագործ բաբելոնում ո՛չ ոք է իր ցեղային եւ հոգեւոր դիմագծութեան, իր ճակատագրի, իր երկրի տէրը: Այնտեղ չկա՛յ ազգայինը: Այդ միութեան մէջ ո՛չ ոքի է իրաւունք տրուած խորհել ու գործել ըստ իր երկրի պայմանների եւ իր պատմական առաքելութեան:

Սովետ ժողովուրդները տառապում են նաե՛ւ կուլտուրական պարտուողականութեամբ, անտարբերութեամբ, որովհետեւ նրանց արգիլուած է ապրել իրենց անցեալը: Անհեթեթութիւն է «ձեւով ազգային, բովանդակութեամբ սոցիալիստական» մշակոյթը, որի մասին յաճախ կրկէսային աղմուկ է բարձրացնում սովետական մամուլը: Այդ պայմաններում տեղի է ունենում ժողովուրդների հոգեւոր ֆելլահացումը: Այդ միութեան գլխին — որի անդամները թքով ու սարսափով են կպուած իրար — կանգնած է մի հատիկ մարդ` Ստալինը, որից վար ամբոխներ են, վերեւը` «գոյութիւն չունեցող աստուած»:

Այսպէս ստեղծուեց բռնակալութիւններից ամենաասիականը, որում վաղուց են մոռացուել մարդն ու մարդկայինը:

Բ

Սովետները աւելի «ինտերնացիոնալ» եղան, քան` պետութիւն: Դա պետութիւն է այն չափով, ինչ չափով պետականութեան երեւոյթը անհրաժեշտ էր օտար երկիրների հետ դիւանագիտական կապ պահելու` հէնց այդ վերջինները ականելու համար:

«Որքան վատ (մարդկութեան համար), այնքան լաւ» — ա՛յս եղաւ ու մնաց իր դիւային նշանախօսքը: Ամբողջ երկու տասնամեակ` նա օրօրուեց համաշխարհային բունտի ցնորքով, որի պրոպագանդի համար ոսկու Նիագարա թափեց:

Դաւանելով միայն եւ միմիայն բացասական իդէալներ` նա մնաց նիհիլիստ, քանդիչ թէ՛ միութեան ներսում եւ թէ՛ արտաքին քաղաքականութեան մէջ:

Արդի՞ւնքը — իր երկրի կեանքը վերածեց դժոխքի, արտաքին յարաբերութիւնները` դաւադրութեան: Նա չդադարեց օգտագործել ազգերի ներքին վարչաձեւային, սոցիալական, տնտեսական դժուարութիւնները, ազգամիջեան ոխերը, նախանձները, փառասիրութիւնները: Մասնաւորապէս շահագործեց ազգային խնդիրը — երկդիմօրէ՛ն, Ասիան գրգռելով Եւրոպայի, գունաւոր ցամաքը` ճերմակ ցեղի դէմ:

Չմնաց կազմակերպութիւն, հաստատութիւն, որի մէջ պղծութիւն չմտցնէր: Չմնաց ոյժ, տէրութիւն, որ կաշառել չփորձէր:

Օգտուեց միջազգային սպորտից, ֆրանմասոնութիւնից, շարժանկարից, ազատ քրիստոնէութիւնից — անգա՛մ եկեղեցուց` այդ բոլորը լծելով իր պրոպագանդի արնոտ կառքին: Լինելով կապիտալիստ երկիրների մահացու թշնամի, բարեկամութիւն կեղծեց բոլորի հանդէպ` խռովքի ու տագնապի մէջ պահելով ողջ մարդկութիւնը: Մասնակցեց համաշխարհային շախմատախաղին, սակայն միշտ էլ` անպատիւ, խաղանենգ: Խաղաղութեան թշնամի` դաշինքներ կնքեց` իբրեւ թէ խաղաղութեան ծառայելու եւ պատերազմը սահմանափակելու հաշիւներով: Թուրքը նաե՛ւ արտաքին քաղաքականութեան մէջ հանդիսացաւ բոլշեւիկների պապը: Մոսկուան` մեր օրերի կարմիր «հիւանդ»-ը` համիդաբար օգտուեց Եւրոպայի ներքին անհամաձայնութիւնից — երկարաձգելով իր քաղաքական հոգեվարքը: Ո՛չ թէ դեմոկրատիա, այլ` դեմոնոկրատիադիւապետութիւն, ահա՛ թէ ինչի՛ վերածուեց սովետիզմը:

* * *

Այդ դիւապետութիւնը, միշտ հաւատարիմ իր օձային բնութեան, բարեկամութիւն կեղծելով Ռայխին` դաւեց վերջինի դէմ եւ առիթ տուեց պատերազմի իր եւ երէկուայ իր «բարեկամ»-ի միջեւ:

Այժմ «աշխարհի մի վեցերորդ»-ի եւ համաշխարհային յեղափոխութեան երազի պաշտպանութիւնը յանձնուած է Կարմիր բանակին: Ի՞նչ է, սակայն, այդ ոյժը իբրեւ կազմակերպութիւն, տեխնիկա, բարոյական: Բանա՞կ է դա` օրուայ հասկացողութեամբ, թէ՞ մեծազանգուած մի բանդա — ատակ սանձուած պահելու միութեան ժողովուրդների դժգոհութիւնը եւ ո՛չ թէ արտաքին թշնամին: Բանակ չէ՛ դա, այլ` կուսակցական զինեալ ամբոխ` ընդունակ միայն շուք եւ փայլ տալու բոլշեւիկեան բազմապիսի հանդէսներին: «Քսերքսէսի բանակում չափից աւելի մարդ եւ չափազանց քիչ զինուոր կայ» — Հերոդոտի այդ խօսքը հարազատօրէն պատշաճում է նաե՛ւ սովետական զօրքերին:

Յաղթում են նրանք, որոնք իրենց կամքը դնում են ի սպաս մի գերագոյն, մի սրբազան կամքի: Բանակ դառնալու համար` Կարմիր բանակին պակասում է հէնց այդ գերագոյն կամքը: Անկրօն էակը հրաշունչ զինուոր չի դառնայ: Լենինեան նիւթապաշտութիւնը ռուս բանակը վերածեց անաստուած սրիկաների: Մարտական ոգուն թշնամի է ո՛չ միայն հակակրօնը, այլեւ կրօնապէս անտարբերը: Յաղթական մարդիկ չեն ծնւում նիւթապաշտիկ մարքսականութիւնից, ընկերվարութիւնից: Զինուորութիւնը — ամէն բանից առաջ — հոգեվիճակ է: Իբրեւ արուեստ` դա հայրենի հողի համար խիզախել ու մեռնել գիտնալու արուեստ է: Կարմիր բանակը թիւ ունի, տեխնիկ ունի, ամուր դիրքեր, «աշխարհի մի վեցերորդ»-ն ունի, բայց զուրկ է ռազմախանդի աղբիւրներից:

Սոցիալիզմի կաթեխիզմում ասուած է. «Բանուորը հայրենիք չունի»: Բոլշեւիկները — չարութեան ու քանդումի ուսուցիչները միայն չհասկացան, որ անհայրենիք թշուառականներից բանակ չի՛ ստեղծուի: Անաստուած ու հոգեբանութեամբ անցեղ, որով` յաւիտենականի զգացումից զուրկ է կարմիր բանակայինը. իսկ նմանը զինուոր չէք դարձնի, եթէ նրան զինէք անգա՛մ ամենաարդիական զէնքերով: Դա կը մնայ մարդկային փոշի, երբ ցեղային տարերքի մէջ մկրտուած գերման զօրքի հարուածները թողնում են երկնքից ընկած շանթաքարի տպաւորութիւն:

Խորհրդային զօրքին պակասում է ո՛չ միայն բարոյականութիւնն ու հաւատը, այլեւ` ուղեղը. դա շտաբ, սպաներ չունի:

Որքան առաջացել է ռազմարուեստի բարեշրջումը` այնքան յետ է մնացել Կարմիր բանակը: Մոսկուան չհասկացաւ, որ ազգերի պէս, բանակներն էլ չեն կարող զօրաւոր լինել` առանց հոգեւոր հիմքերի, արժէքների, սրբութեան զգացումի: Դասակարգային անկերպարան ու անհոգի կոլեկտիւն սպանեց մարդ-անհատը, նրա նախաձեռնութեան ոգին, պատասխանատուութեան զգացումը:

Ապագան ու յաղթանակը պատկանում են ո՛չ թէ զանգուածին, այլ` ոգուն:

Յաղթանակը ո՛չ զէնքերի մէջ է, ո՛չ ոտքերի, ո՛չ էլ մոտորի, այլ` այդ վերջինները շարժող ոգու: Գոգոլեան «մեռեալ հոգիներ» — ահա՛ կարմիր զինուորը: Չարաբախտ Տրոցկին, հոկտեմբերեան յեղափոխութեան առաջին օրերին, Կարմիր բանակին ուղղուած իր մի հրամանագրի մէջ ասել է. «Ընկերնե՛ր, մի՛ մոռանաք, որ Կրիմ են փախել Ռուսիոյ բոլոր կապիտալիստները: Բոլոր հարստութիւնները ձե՛զ, առէ՛ք այդ հարստութիւնները: Յառա՜ջ, այնտեղ ձեր քաշած զրկանքների համար ձեզ սպասում է արդար վարձատրութիւն»:

Կողոպո՛ւտ — ահա՛ խայծը, որով Ռուսական յեղափոխութեան գռեհկահոգի առաջնորդները կարմիր զինուորը կը մղէին կռուի: Թաթարականութի՛ւն է դա, որով դաստիարակուեց Կարմիր բանակը: Փորձեցէ՛ք բաղդատել երրորդ ինտերնացիոնալի այդ կողոպտասէր ամբոխը Ֆրանսական յեղափոխութեան զինուորների հետ — որոնք իրենց քաղցը մոռանալու համար` պահակրակների շուրջը խանդավառօրէն «Մարսելեէզ» կ’երգէին — եւ դուք այլեւս պիտի չհարցնէք, թէ ո՛վ կը յաղթի` ցեղախռով Բերլի՞նը, թէ՞ տարիներով ֆասոն, ոյժ, մեծութիւն կեղծող Մոսկուան:

* * *

Մարդը — իբրեւ անհատ թէ հաւաքականութիւն — հոգեւորապէս աճում է այնքան, որքան ազնիւ են իր հետապնդած նպատակները:

Տարիներով կարմիր մարդը դատարկուեց այն ամէնից, ինչ որ մարդկօրէն ազնիւ է եւ ազնուացուցիչ:

Միայն տգէտները, միամիտներն ու անձնապէս շահագրգռուածները շլացան Մոսկուայի ցիրկային գովքից իր բանակի մասին:

Մոլորանք ստեղծելու սահմանուած պրոպագանդային մեծխօսիկութիւն էր իր` «Մենք աճում ենք երկաթից» աղմուկը:

Գերման բանակի առաջին հարուածները եկան հաստատելու, որ Կարմիր բանակը կաւ է, եւ ոչ երկաթ:

Տասներորդ օրն է, ինչ Հիտլերի բանակի խօլական զարկերի տակ սովետիզմի կաւէ կառոյցը խորտակւում է իբրեւ պետութիւն, բանակ եւ վարդապետութիւն:

Եւ բիւրիցս արդար է, որ կործանւում է բոլշեւիզմը իբրեւ միջազգային ապականարար, դաւադիր եւ հրձիգ:

Տեղի է ունենում պատմութեան դատաստաններից ամենաարդարն ու անողոքը: Պատմութիւնն այս անգամ դատաւոր է կարգել գերման ցեղը:

Այն առասպելը, թէ որեւէ պետութիւն չի՛ յանդգնի չափուել Խ. Միութեան հետ` չուզելով իր բանակը վարակել բոլշեւիկեան ուրացութեամբ` այլեւս ցնդած է, որովհետեւ բոլշեւիկեան բանակը յեղափոխական ու մարդկային ոչինչ ունէր իրեն հարուածող թշնամի բանակները հաւատափոխելու համար:

Չէ՛, նրան էլ չե՛ն փրկի ո՛չ ռուսական անծայրածիր տափաստանները, ո՛չ Խորհրդային Միութեան ժողովուրդների «աստղագիտական» թիւը, ո՛չ կուտուզովեան ռազմավարութիւնը, ո՛չ էլ լորդիզմը:

Ճիշտ է, պատմական չարագործութիւնները դարաշրջան չունին, բայց եւ այնպէս` բոլշեւիզմ կոչուած միջազգային չարիքը կը մնայ իբրեւ specificum մեր ժամանակաշրջանի համար:

Մօտաւորապէս քառորդ դար դա տառապեցրեց ու վատասերեց մարդկութիւնը, եւ այսօր պատմութեան Նեմեսիսի կողմից յանձնւում է հողին:

Մեռնում է բոլշեւիզմը, որովհետեւ ապրել են ուզում եւրոպական քաղաքակրթութիւնը, քրիստոնէութիւնը եւ մարդկային անունը:

«Ռազմիկ», 1941թ., թիւ 26, 27