Գարեգին Նժդեհ

ԽՕՍՔ ՏԱՍՆԵՐՈՐԴ, ՑԵՂԱԿ ՕՆՈՒԹԵԱՆ ՀԱՒԱՏԱՄՔԸ

Ա.

Ամփոփեմ ասածներս`

— Մի ժողովուրդ, որ ինքն իրեն դեռ չէ նուաճել (իսկ ինքնանուաճումը հնարաւոր է միայն ինքնաճանաչումի ճամբով), ընդունակ չէ, արժանի չէ մեծ գործերի:

Մի այլ ճշմարտութիւն — ժողովուրդների հոգեւոր արդիւնազօրութիւնը այնքան մեծ է, որքան բիւրեղացած է նրանց ցեղային գիտակցութիւնը, որքան բացայայտուած է նրանց ցեղային էութիւնը, հոգին: Հազար խորհուրդ ունի հայ հոգին, որ դեռ իր խանդավառ մարգարէին կը սպասէ, որ պիտի յայտնուի մի օր եւ զայն բացայայտէ մեզ:

Հայութիւնը ցեղաճանաչութեամբ միայն կարելիութիւն պիտի ստանայ իր էութեան չգիտակցուած եւ չիմաստնաւորուած ուժերը լծելու մեր ցեղի վարած անհաւասար գոյամարտի գործին:

Այո՛, դեռ ցեղաճանաչ չենք, դեռ կանչում, ձայն ենք տալիս մենք մեզ, փնտռում ենք, բայց դեռ չենք գտել մեզ, դեռ չենք ճանաչել մեզ, որպէս ցեղ:

Փնտռում ենք յաւիտենական հայը, փնտռում ենք իր հեթանոս դարերում, իր քրիստոնէութեան մէջ, իր պատմութեան լոյսի տակ, իր գրականութեան մէջ, իր իմաստասիրութեան եւ վարած ճակատամարտերի, իր ստրկութեան եւ ինքնիշխանութեան, իր կոտորածների, արտագաղթերի եւ հայրենաշինութեան մէջ: Փնտռում ենք նրան իր բնաշխարհում եւ օտար հորիզոնների տակ, բայց դեռ չենք գտել:

Չենք գտել, սակայն գիտենք, որ միայն ինքնաճանաչութեամբ կարելի է տիրապետել այն տարերքին, որ յաւիտենական է հայ էութեան մէջ — մեր ցեղայնութիւնը:

* * *

Ցեղօրէն անինքնաճանաչ` դեռ կոյր հայ հոգու խորքերում, եւ այդ իսկ պատճառով անզօր մերօրեայ խնդիրների առջեւ` մենք, որպէս ժողովուրդ, շարունակում ենք մնալ նուաստ եւ նահատակ, երբ աշխարհը պահանջում է լինել ինքնայարգ, եւ յարգանք պարտադրելու աստիճան զօրաւոր:

Անասելիօրէն զօրութենական, բայց դեռ իր ինքնայաղթահարումը գլուխ չհանած, հայ էութիւնը իր անսպառելի շինարարական եռանդը կը մսխէ ընդունայն: Եւ այդ իսկ պատճառով մեր ժողովուրդը կը շարունակէ արնոտ տուրք տալ իր ցեղային անինքնաճանաչութեան:

Ա՜հ, դեռ շարունակւում է հայոց ողբերգութիւնը, մի անօրինակ ողբերգութիւն, որ մեր ազգային ուժի եւ հպարտութեան փոխարէն մեր տկարութիւնն ու նուաստութիւնն է սնուցանում:

Ուստի, մեկնելով այն կենսաբանական ճշմարտութենէն, թէ երբ ժողովրդի մէջ տկարանում է ցեղի շունչը` սկսուած է նուազիլ սերունդների կենսունակութիւնը, հոգեպէս փանաքիանում են անհատները, շեշտւում է նրանց վատասերումը, եւ վրայ է հասնում անժամանակ զառամութիւնը:

Մեկնելով այդ ճշմարտութենէն` քե՛զ, նորահաս սերունդ, ցեղիդ ձայնն եմ բերում քեզ: Ես քեզ ցեղակրօնութիւն եմ քարոզում: Ցեղակրօնութի՛ւն, որով անհայրենիք հայութիւնը հոգեւոր զրահ կը հագնի` օտար միջավայրերի այլասերիչ ազդեցութիւններին յաջողաբար դէմ դնելու համար:

Այդ դաւանանքը, մեր միակ դաւանանքը որեւէ հանգիտութիւն չունի այլ ուսմունքների հետ, իսկ եթէ կրօն է դա` ապա դա կրօն է ցեղային հպարտութեան, ուժի եւ արիութեան, դա քո՛ կրօնն է, նորահաս սերունդ:

Բ.

Ցեղակրօնութի՛ւն:

Լոզանում եւ Լոզանէն յետոյ` մահացուօրէն վիրաւորուած, զարնուած անարգանքի փոշիների մէջ, իր խորքի մէջ ցնցուած հայ հոգո՛ւ ծնունդն է դա:

— Չէ՛, այսպէս, այլեւս այսպէս չի կարելի ապրիլ, ապրիլ առանց սեփական իրաւունքի, արժէքի եւ արժանիքի գիտակցութեան, առանց ներքին հպարտութեան, առանց սեփական կեանքի, չէ՛, այսպէս չուզեր ապրիլ նորահաս սերունդը:

Անցեղաճանաչ` անզօր ու նուաստ է հինը, իսկ մեզ պէտք է նոր հայը, որին կը սպասենք ցեղակրօնութենէն: Մեզ պէտք է ցեղակրօն հայը, որ զօրէր դիմանալ մերօրեայ քաղաքական աշխարհին:

Ցեղակրօնութի՛ւն:

Նախ ցեղիս ճանաչումն է դա, ճանաչումը մի գերիվերոյ ուժիէութեան.

Երկրորդ` այդ ուժ-էութենէն ծնած լինելուս գիակցութիւնն է դա:

Ապա` այդ ուժ-էութեան ցմահ հաւատարիմ մնալուս ուխտն է դա:

Գ.

Ես ցեղակրօն եմ, եւ ահա կþերդնում Վահագնի աջի վրայ, երբեք չմեղանչել ուխտիս դէմ, որ է` ապրիլ, գօրծել եւ մեռնիլ որպէս ցեղակրօն:

Դ.

Ինձ համար` անհատականութեան եւ ազատութեան ամենաբարձր արարքը` հնազանդիլն է ցեղիս:

Ե.

Ես ցեղակրօն եմ: Այդ ասել է`

Ես կը ճանչնամ իմ ցեղը,

Ես կը հաւատամ իմ ցեղին,

Ես կը պաշտեմ իմ ցեղը:

Ես ցեղաճանաչ եմ, եւ ահա գիտեմ, թէ մեծ է իմ ցեղը. թէ իմ ցեղն աւելի՛ն է տուել մարդկութեան, քան ստացել է նրանից. թէ հայոց նորագոյն յեղափոխութիւնը վերջին խօսքը եւ գործը չէ իմ ցեղի էութեան: Ես գիտեմ, թէ ինչ բանի ատակ է իմ ցեղը:

Ես ցեղահաւատ եմ, եւ ահա ես կը պաշտեմ եւ մի այլ աստուածութիւն` ցեղիս արիւնը, որի անարատութեան մէջ է մեր ժողովրդի ողջ ապագան:

Ես ցեղահաղորդ եմ, եւ ահա՛ կը զգամ, որ իմ անձը կը պատկանի աւելի իմ գերագոյն ծնողին` իմ ցեղին, քան իմ ծնողներին:

Զ.

Իր ժողովրդի քաղաքական ճակատագրով զբաղուելու գերագոյն պարտականութիւն ունի ցեղակրօնը, եւ ահա՛ ես կը պայքարիմ մի մեծ ճակատագրի համար, որին այնքա՜ն արժանի է իմ ցեղը:

Է.

Ցեղակրօն եմ, ասել է` ուր էլ որ լինեմ, ընկերային ինչ դիրք էլ որ ունենամ, ես խանդավառօրէն կը մնամ հպատակն ու մարտիկը ցեղիս:

Ը.

Հայաստանից դուրս, սփիւռքի մէջ, ինչ վիճակում էլ որ լինեմ` մեծահարուստ թէ օրավարձով աշխատող բանուոր, անդարձ պանդխտութիւն չեմ համարեր տարագրի կեանքս:

Չէ՛, չէ՛, վերադարձ կայ:

Թ.

Հայրենիքէս դուրս ես ինձ վրայ կը նայիմ որպէս ցեղօրէն զօրահաւաքի ենթարկուածի վրայ:

Ժ.

Կը դաւանիմ, որ իմ սերունդը աւելի մեծ պարտականութիւն ունի, քան ունէր անցնող ազատագրական սերունդը:

Պարտականութեան մէջ ցեղակրօնի իմ բաժինը` առիւծի բաժինն է` ամենամեծը:

ԺԱ.

Ցեղակրօնը, որի նշանաբանն է — աւելի՛, էլ աւելի՜ զօրութիւն — պաշտամունք ունի իր ցեղի մարտական ուժի, իմա՛ Հ. Յ. Դաշնակցութեան հանդէպ:

ԺԲ.

Զոհապաշտ եմ ես, եւ ահա՛ երկիւղածօրէն կþոգեկոչեմ նրանց, որոնց պաշտամունքը յաւիտենական է, որոնք առիւծացան իրենց նուիրումի մէջ, աստուածացան իրենց հոյակապ գաղափարականութեան մէջ — որոնք դիւցազնօրէն իրենց արիւնը շռայլեցին` մեր ցեղի գոյութիւնն ու պատիւը յաւիտենականացնելու համար:

ԺԳ.

Ցեղակրօնն էլ կը ձգտի երջանկութեան` տեսնել, թէ ինչպէս կþաճի իր ցեղի զօրութիւնը եւ արդարօրէն Հայաստանը կþընդարձակուի — ահա՛ նրա երջանկութիւնը:

ԺԴ.

Ցեղով կ՛ապրի, կը ստեղծագործէ, կը յաւերժանայ ժողովուրդը:

Մարդկային մշակոյթի գործում զօրութենական ուժ է ցեղայնութիւնը:

Արդ, թէ ինչո՛ւ ցեղային անհատականութեան եղծումը ցեղակրօնը կը համարէ ոճիր` ուղղուած մարդկութեան, եւ, ի մասնաւորի, իր ժողովրդի դէմ:

ԺԵ.

Ցեղակրօնը կը խորշի այն բոլոր հոսանքներէն եւ վարդապետութիւններէն, որոնք կը միտին մեր նորահաս սերունդը հեռու պահել ցեղի կազդուրիչ ստինքէն — կաթէն:

Նա կը խորշի հայ իրականութեան մէջ չեռացող այն բոլոր ուժերէն, որոնք թէպէտեւ ընկերային դիրքով հակոտնեայ, բայց ընդհանուր հոգեբանութեամբ միացած` ճակատ է յարդարած մեր լուսաւոր ազգայնականութեան եւ ազգային դատի դէմ:

Աւելի՛ պարզ: Ազգայնականութեան երկու ձեւերէն` ազգային անհատապաշտութիւն եւ եսապաշտութիւն` ցեղակրօնը կ՛ողջունէ առաջինը, որն այլ բան չէ, եթէ ոչ ազգ-անհատի արդար եւ արգասաւոր ձգտումը` հաւատարիմ մնալ իր ցեղի ոգուն, կատարելագործել իր պատմական տիպը, եւ պաշտպանել իր հաւաքական անձի ազատութիւնը:

Մեր այդ ձգտումը լիուլի համապատասխանում է միջազգային եւ ընկերային բարոյական եւ յառաջադիմութեան բարձր սկզբունքներին:

ԺԶ.

Մե՛ծ է ցեղակրօնի իմ թշնամանքը, ինչպէս մե՛ծ է իմ պաշտամունքը:

Ցեղիս թշնամիներն են` թուրքը, բոլշեւիկը եւ սրանց ցեղադաւ գործիքները, ամէն անուան եւ ծպտումի տակ, որոնց վճռաբար կը հակադրեմ իմ զօրութենական ցեղակրօնութիւնը:

Ինձ համար գոյութիւն ունի հարցերի հարցը` հապա բախտահաս թո՞ւրքը:

Այո՛, հայրենիքի շէնքը պէտք չէ բարձրացնել օտարատեացութեան ժայռի վրա, բայց եւ այնպէս հայութիւնը պէտք չէ ներէ թրքութեան: Աւելի՛ն: Եթէ այդ արնապարտ ցեղէն, որ կողոպտիչն ու սպաննիչը հանդիսացաւ անզէն հայութեան կէսին, մի օր մի բուռ անսուրբ մոխիր մնայ, այդ մերժելի մոխիրի հետ իսկ դատի-դատաստանի պիտի նստի հայը:

Կը խորշիմ բոլշեւիզմէն, որովհետեւ հակամարդկային է դա:

Երիցս կ՛ատեմ դա, որովհետեւ հակահայ է դա. որովհետեւ թուրքի հետ զինակցաբար դա մտաւ Հայաստան, որովհետեւ նրանից ցայսօր օգտուեց ցեղիս գերեզմանափորը` թուրքը, միա՛յն թուրքը:

Բոլշեւիկը իր շնական հրաժարիմքն ունի:

Ես` իմ վճռական այո՛ն ցեղիս:

Նա իր թուղթէ անզօր եղիցի՛ն ունի:

Ես` իմ հանապազօրեայ աշխատանքը ցեղիս ազատագրութեան համար:

Զզուելիօրէն բացասական է բոլշեւիկը, եւ դիմազուրկ` հոգեպէս:

Ցեղակրօնը մարդկութեան կը ներկայանայ ցեղադրոշմ ճակատով:

ԺԷ.

Պարտուողականութիւն, կրաւորական տառապանք, սարսափի հոգեբանութիւն, կեանքի ճապաղութիւն, լալկանութիւն, մտքի անիշխանականութիւն, կրօնական անդէնականութիւն, դասակարգային եւ յարանուանական եսականութիւն — այդ ամենէն խորշելով կը խորշի ցեղակրօնը:

ԺԸ.

Ցեղակրօն եմ, ասել է` պարտիմ, կամիմ եւ կարող եմ գերազանցել, եւ պէտք է գերազանցեմ ցեղիս թշնամիներին — նա՛խ թուրքին:

ԺԹ.

Ուժապաշտ է, եւ տկարութիւն ու նահանջ չի ճանչնար ցեղակրօնը: Նրա մօտ կենդանի է ծարաւը ինքնաճանաչման, քաղցրութիւնը զոհաբերութեան եւ ճիգը ցեղի ուժերի կենտրոնացման:

Արտաշիսեան իր նախնիքների մեծութեան հետամուտ` նա կը պատկառի իր ցեղէն եւ կþաշխատի ամենուրեք արժանաւորապէս ներկայացնել իր ցեղը:

Ի.

Ցեղակրօնի համար նուիրական է հայոց քաղաքական գոյառութեան օրը — Մայիս 28-ը եւ զայն խորհրդանշող սրբազնասուրբ Եռագոյնը, որն է` սրբութիւն, քաղաքական դատ, եւ վախճանաբանութիւն, միաժամանակ:

ԻԱ.

Ես ցեղակրօն եմ, եւ ահա վճռապէս կþընդվզիմ քաղաքական աննպատակութեան դէմ, որի ազգասպան պրոպագանդին լծուած են հակադրօշակեան տարրերը — եւ կþաշխատիմ, որ սփիւռքի մէջ, ուր մենք կը տառապինք որպէս մարդ եւ որպէս հայ մարդ, որ հայութիւնը տեսիլաթափ չլինի:

ԻԲ.

Հայ մարդու հետ հայերէն կը խօսի ցեղակրօնը, որովհետեւ կը գիտակցի, թէ լեզուի մահը յաճախ ժողովուրդների հոգեւոր մահը կ’արագացնէ:

ԻԳ.

Ինքնամսխումի մէջ ազատ չէ ցեղակրօնը: Քաջառողջ լինելու պարտականութիւն եւ իրաւունք ունի նա, որի ձեռքին է գալոց սերունդների ճակատագիրը:

ԻԴ.

Նրա համար նախասիրելի են ա՛յն գիտութիւնները, արուեստներն ու արհեստները, որոնք իր ցեղի հզօրութեան եւ յաղթանակին կը ծառայեն:

Կա՛մ մարտիկ է ցեղակրօնը, կա՛մ կը պատրաստուի վաղը դառնալու այդպիսին:

ԻԵ.

Անձնական կամքի մշակութեամբ ցեղակրօնը կը սատարէ հայ ոգու հսկայացումին:

Ցեղի կամքի աստուածացումը — ահա՛ թէ ինչի կը ձգտի նա:

Այդ անմեռ կամքին ահա՛, որ չմեռաւ խաւար դարերի հարուածների տակ, եւ չթողեց, որ ժողովրդի մէջ Մամիկոնեանների ռազմաշունչ ոգին մեռնի, ցեղակրօնը ասում է վճռաբար` այո՛ եւ ամէ՛ն:

* * *

Ես ցեղակրօն եմ, եւ ահա՛ կանգնած վաղուայ սեմին` լիաբուռն ցեղի խօսքն եմ նետում մեր նորահաս սերունդի հոգու մէջ — ես սերմանում եմ եւ առատ հունձքի սպասում:

Ես կանչում եմ`

— Ո՞ւր էք, զօրաւորներ, դո՛ւրս, դու՛րս եկէք առաջին գծի վրայ, ուր ցեղի անունով եւ ցեղի համար պարզուած Եռագոյնը ձե՛զ է սպասում: Եկէ՛ք բանակելու նրա սրբազան ծալքերի տակ, ուր տկարութիւնը, նահանջն ու վատութիւնը տեղ չունին:

Եկէ՛ք, միացէ՛ք մեր Մեծ Ուխտին, որի կուռ շարքերի մէջ այնքա՜ն պարզ, տիրական ու քաղցր է լսւում ցեղի ձայնը:

Եկէ՛ք, օր, ժամ, վայրկեան առաջ եկէ՛ք միանալու ամերիկահայ նորահաս սերունդի ցեղապսակ մասին, որն ուխտած է` օտար աշխարհներով անցնել ամերիկեան մեծ գետերի պէս — միշտ պահելով իր ուղղութիւնն ու թափը. ուխտած է` ընթանալ ցեղի յաւերժացման գծով:

Ցե՛ղը, ցեղակրօնութի՛ւնն է մեր ապաւէնը:

«Հայրենիք» օրաթերթ, Բոստոն, 1933թ., թիւ 6517

, 6520, 6524, 6528, 6534, 6542, 6545, 6554, 6568, 6583

0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Թողնել պատասխան

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են *-ով