ԱՄԵՐԻԿԱՀԱՅՈՒԹԻՒՆԸ- ՑԵՂԸ ԵՒ ԻՐ ՏԱԿԱՆՔԸ
* Տպագրվել է Սոֆիայում, 1935թ.:
ԵՐԿՈՒ ԽՕՍՔ
Ընթերցո՛ղ, օրերը` որ կ’ապրենք, գրեթէ աննախընթաց են հայոց պատմութեան բոլոր ժամանակների մէջ:
Մե՛զ վիճակուեց`
— Վկայ լինել մի մեծ վատութեան` մեր ժողովրդի մի մասի ամբարիշտ ուրացումին, եւ
— Ցմրուր դատարկել բաժակը ազգային մի մե՛ծ ամօթանքի:
Այն օրէն, երբ լենինեան դաժան կատակերգութիւնը չեկայաչարչար մեր հայրենիքում մի բուռ դերակատարներ գտաւ, այն օրէն հայոց սփիւռքի թատերաբեմի վրայ վերստին երեւաց հայ ուրացողի զազրատիպ դէմքը:
Այն օրէն` օտար ափերի վրայ ազգային իդէալով ապրող հայութեան պարտադրուեց մի անօրինակ պայքար — պայքար` երրեակ ոյժերի դէմ, պայքար` օտար այլասերիչ միջավայրի, արտաքին թշնամիների եւ, միաժամանակ, հայ ուրացողի դէմ` ներազգային ճակատի վրայ:
Պայքա՛ր կայ հայոց գաղթաշխարհում` օտար անապատներում փռուած մեր մենաւոր ովասիսներում: Եւ, աւա՜ղ, այդ պայքարում, յուրախութիւն մեր ցեղի թշնամիների, մենք օտար հարուածներից աւելի՛ մեր թիկունքում զեռացող հայ տականքի հարուածներիցն ենք նեղւում: Այո՛, տակա՛նք, որ իր կուրութեան մէջ` շարունակում է անասնօրէն լծուած մնալ թրքօ-բոլշեւիզմի ռազմակառքին:
Պայքա՛ր կայ, որի մէջ կողմերից մէկը — ազգայնական հայութիւնը աշխարհն ու երեւոյթները դիտում է իր ցեղի յաւիտենականի բարձունքէն, միւսը` իր առօրէական վաղանցիկ հաշիւների անկիւնէն: Մէկն իր որոշ ճամբան եւ ազգային դատն ունի, միւսը` անուղի է, աննպատակ: Մէկը կռւում է իր նուիրական դրօշի, միւսը` վարձկան է օտար զէնքի տակ: Մէկը իր ցեղային լիարժէքութեան գիտակցութիւնն ունի, եւ իր ցեղին պարտադրուած անարդար ճակատագրի դառնութենէն է առնում պայքարի եւ զոհաբերութեան իր խանդը. միւսը նուաստ` իր ընկածութեան գիտակցութիւնն ունի, եւ այդ վերջինից է ստանում վատութեան իր ոյժը:
Ո՞վ, ներցեղային բարոյականով առաջնորդուող ո՞ր հայը ցաւախառն խռովքով չի զգում շունչը այս նոր, այս քաղաքական Աւարայրի:
Այսօր առաւելապէս Ամերիկան է այդ պայքարի թատրը:
Այդ պայքարի առաջին գծի վրայ` հայաթշնամի ոյժերի հետ արիաբար չափուող շարքերին եմ ձօնում էջերը. — մասնաւորապէս նորերին, այն հազարներին, որոնք վերջին երկու տարուան ընթացքում Դաշնակցականի, Ցեղակրօնի եւ Կարմիր Խաչուհու անուան տակ եկան միացան Եռագոյնի բանակին:
Սօֆիա, 1935, Ապրիլ
Գարեգին Նժդեհ