ՈՐԴԻՆԵՐԻ ՊԱՅՔԱՐԸ ՀԱՅՐԵՐԻ ԴԷՄ 3

ԿԵՂԾԻՔԸ ԶԻՆԱԹԱՓԱԾ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ

Ժողովուրդներն աւելի ուժեղ են,

քան ժամանակաւոր դժբախտութիւնը,

կարիքը, բռնութիւնը:

Քո սկսած պայքարի մէջ, ուղղւած` հայրերիդ դէմ, կը զարնւի կեղծիքը: Ճշմարտութիւնը կը տօնէ իր յաղթանակը` վերագրաւելով իր գահը մեր հասարակական եւ անհատական կեանքում: Նրա արեւը կը լուսաւորէ մեր հոգեւոր կեանքը, փրկելով մեզ մտաւոր կուրութիւնից: Կը բացւին աչքերը, եւ նրանք, որոնք բաց աչքերով կ’ապրէին աշխարհում, բայց չէին տեսնի — իրերը եւ երեւոյթները տեսնել ու հասկանալ կը սկսին իրենց ճշմարիտ լոյսի մէջ: Շարժւիլ կը սկսին ճշմարտութեամբ օծուն գրիչներ: Ստեղծագործ ոգեւորութեան մի հեղեղ կ’անցնի հայ աշխարհի վրայով, աճեցնելով հոգիներն ու կամքերը: Հայ մարդը, ծանօթ` ինքնաճանաչութեան օրէնքներին, կը զարգացնի իր ներքին թաքուն ոյժերը, իր ներքին մարդը, որի բաղդատմամբ ինքն այժմ թզուկ է միայն: Կը հրապարակախօսեն վսեմ ու խանդավառ շրթունքներ, եւ երէկի, հակասութիւններով այնքան հարուստ մեր կեանքը կ’իմաստնանայ բարոյական ճշմարտութիւններով: Խօսելուց առաջ ամէն ոք ոսկէ կշռով նախ կը կշռի իր խօսքը:

Մայրերը զգաստութեան եւ ուղղութեան կը հրաւիրեն ազգայնօրէն տկարացածներին, դաստիարակելով իրենց զաւակները, նախ հայրենիքի՛ համար:

Դպրոցը կը դառնայ ազգային ոգու եւ ուխտի դպրոց:

Մամուլը` լոյս եւ ջերմութիւն սփռող:

Կինը` ընկերն ու օգնականը եւ ոչ աղախինը տղամարդի:

Ուսուցիչն ու աշակերտը կ’ունենան իրենց ընդհանուր ուսուցիչը — լուսաւոր ժողովրդասիրութիւնը, այսինքն, որ բաւարարէր անհատի իմացականութիւնը, ջերմացնէր սիրտը, զօրացնէր յոյսը: Վսեմ ժողովրդասիրութիւն, որից հայութիւնը կարողանար ստեղծել մի հրաշագործ ոյժ:

Հայը կ’ունենայ աւելի բարձր ըմբռնում կեանքի մասին:

Պարտականութեան գիտակցութիւնը կը հետեւի մարդկանց` որպէս խստապահանջ Աստւածութիւն:

Գոյութիւն կ’ունենայ մրցումի մի հատիկ ձեւ միայն — բարոյական մրցում: Մարդիկ կը պերճախօսեն գործով միայն, հայրենասիրական եւ առաքինի:

Քննադատութեան լաւագոյն ու արդար ձեւը կը համարւի քննադատելիից աւելի բարձր ու օգտակար լինելը:

Բարեկեցիկ տարրերը եւս, գիտակցած, թէ պէտք է նախ մարդ եւ Հայ լինել եւ ոչ թէ հարուստ` կը ձգտեն իրենց երջանկութիւնը ապահովել իրենց ժողովրդի երջանկութեան հոգը տանելով: Ազնիւ փառասիրութիւնից մղւած` Հայը կը ճգնի գերազանցել իր հարեւանին արիութեամբ, հայրենապաշտութեամբ ու անձնւիրութեամբ:

Կուսակցականի նշանաբանը կը դառնայ, — կուսակցութեանս հետ, բայց ազգիս համար:

Նւիրո՜ւմ, աւելի՜ նւիրում,- կը լինի մեռնողի վերջին խօսքը:

Երկիւղածօրէն կը պաշտւի աճիւնը հայրենապաշտ մեռելների, նւիրական աճիւն, որ Հայրենիք կը ստեղծի:

Եւ որպէս հետեւանք ստեղծւած այդ բարոյաշունչ մթնոլորտի, հայ մարտիկն իր կրծքի տակ կը կրի գիտակցական մահը, ասել է եւ յաղթանակը արտաքին թշնամու հանդէպ, ապահովելով գոյութիւնը զօրեղ, յարգւած եւ երջանիկ Հայրենիքի:

* * *

Թօթափած կեղծիքի լուծը, հայութիւնն այժմ իր ամբողջութեան մէջ խորապէս գիտակցած է մեր դարի եւ օրերի հրամայականը` հզօրացի՛ր կամ մեռի՛ր: Այժմ նա չի թաքցնում, թէ ինքը պարտւեց ու պատժւեց խստիւ, քանզի չկարողացաւ օգտւել իր ցեղի ոգու անսպառ ոյժերից: Պատմութեան դառնադառն դասերից խրատւած` նա գիտի այժմ, որ անիրաւուած ժողովուրդների արիւնն ու արցունքը պիտի չդադարի մինչեւ որ նրանք ինքնօգնութեամբ ոտքի չկանգնեն, մինչեւ չհզօրանան հոգւով:

Նա չի հաշտւել անիրաւուածի իր դրութեան հետ. հակառակը կը նշանակէր գիտակցօրէն ստորագրել իր մահւան դատավճիռը: Նա գիտի, որ ժողովուրդներն աւելի ուժեղ են, քան ժամանակաւոր կարիքը, դժբախտութիւնը, բռնութիւնը: Եւ, ահա՛, գերմարդկային ճիգեր է կատարում յաղթահարելու իր տառապանքը եւ օրէ ցօր լցւում է ներքին ուրախութեամբ եւ ոյժով:

Նա գիտի, որ դեռ ազգերն ապրում են իրենց կազմակերպւած եսականութեան շրջանը, որոնց «մարդասիրութեան» ապաւինելը միամտութիւն լինելուց զատ եւ վտանգաւոր է: Գիտակցած այդ ճշմարտութիւնը` հայութիւնը վճռած է այլեւս չմնալ որպէս նիւթական եւ բարոյական խաղալիք աշխարհի հզօրների ձեռքին, եւ, ահա՛ գործի է դրել իր ցեղային հանճարը, որի ոյժերը եւ կարողութիւնները յարմար առիթ կը սպասէին` զարթնելու եւ ծառայելու իրեն:

Նա խաղաղ է այժմ, բայց ուժեղ: Նա սիրում է խաղաղութիւնը, բայց պատրաստւում է կռւի, որովհետեւ գիտի որ ամէն ժամ, այս կամ այն պետութիւնը կարող է «բաց թողնել պատերազմի շները»: Նրա ճակտին այժմ, որպէս արդար դատի տէր եւ մարտնչող ժողովուրդի, կայ եւ կը փայլի կատարւած պարտականութիւնների կնիքը: Կատարելով իր պարտականութիւնները իր հաւաքական անձի նկատմամբ, նա աստիճանաբար ցրում է իր շրջապատի խաւարն ու հոգեկան անհանգստութիւնը: Նա այլեւս կեղծիքի մէջ ապրող դժբախտ ժողովուրդը չէ, որ իր ուժերի կէսից աւելին կը սպառէր վախի եւ անյուսութեան մէջ: Զինաթափ արած կեղծիքը` նա գիտի այժմ թէ ի՞նչ է ուզում աշխարհից, եւ թէ դէպի ո՞ւր է ուղղւած իր հերոսական չուն:

Ճշմարտութիւնը բուժիչ ջրի նման սրբել, մաքրել է նրա աչքերը, պայծառացրել նրա հոգեւոր տեսողութիւնը:

Այժմ նա տէր է ճշմարտութիւնների, որ սփոփել, հզօրացնել եւ փրկել գիտեն:

Այժմ նա գտնւում է փրկութեան իսկական ճամբին:

* * *

Այլեւս ոչինչ կարող է խախտել իր ժողովրդի գրանիտէ հաւատը: Այժմ ոչինչ կարող է յուսալքել նրան, քանզի խորապէս գիտակցած է, թէ մի ժողովուրդի հայրենի հողը չի կարող ուրիշի մնայուն Հայրենիքը դառնալ: Նա գիտէ, որ Մնայուն Արդարութեան Օրէնքի ոյժով բռնագրաւուած երկրամասերը միշտ էլ, վաղ թէ ուշ, անցնում են իրենց պատմական տէրերի ձեռքը` պայմանաւ, որ այդ վերջինի մէջ ժամանակը տկարացրած չլինի սէրը, կարօտն ու պաշտամունքը դէպ Հայրենի Երկիրը:

* * *

Կա՛յ, հա՛յ երիտասարդութիւն, կա՛յ Մեծ Հայրենիքը, որ քոնը պիտ լինի վաղը:

Բայց ասա՛, օրւայ քո հոգեկան կառուցւածքով պիտ կարողանա՞ս նրան տէր դառնալ ու մնալ: Խոստովանի՛ր, արժանի՞ ես նրան:

— Այո՛, եթէ հոգեփոխւեցիր եւ հոգեփոխեցիր ժողովուրդդ:

Գարեգին Նժդեհ