ՑԵՂԱԿՐՕՆՆԵՐՈՒՆ

Դու գիտես դասական պատմութիւնը, որ խօսելով Լիկուրգոսի մասին, ասում է

Բարեկարգելով Սպարտան (ուր քաղաքացիները, մոռացած իրենց անձը, կ’ապրէին միայն հայրենիքի համար, ուր նորահաս սերունդը կը մարզուէր յաղթանակելու արուեստի մէջ, ուր ամէն մարդ եւ բոլորը կ’երգէին` փառաբանելով հերոսներին ու պարսաւելով երկչոտներին)` Լիկուրգոսը ժողովի հրաւիրեց ժողովուրդը եւ ուզեց, որ նա երդուի, թէ իր բացակայութեան ժամանակ պիտի չխախտէ իր ստեղծած օրէնքները:

Ժողովուրդը կատարեց մեծ օրէնսդրի եւ հայրենասէրի ցանկութիւնը երդուեց, որից յետոյ Լիկուրգոսը թողեց իր հայրենիքը, հեռացաւ:

Եւ որպէսզի սպարտացիներին չազատէ իրենց երդումից, նա վճռեց կամաւորապէս մեռնել` հեռու Սպարտայէն:

* * *

Ուխտակիցնե՛ր,

Ես ցեղի խօսքը, պաշտամունքը, օրէնքը քարոզեցի ձեզ: Ու երբ դուք երդուեցիք` մնալ հաւատարիմ ցեղակրօն անուան եւ դաւանանքին` ես հեռացայ:

Այժմ աշխարհագրօրէն շա՜տ հեռու եմ ձեզնից, բայց սպարտացի օրէնսդրի վերջին քայլին դիմելու պատճառ չունիմ, որովհետեւ խորապէս հաւատում եմ ձեր ուխտի սրբութեան եւ անխախտութեան: Չէ՞ որ դուք ուխտեցիք… հաւատարիմ մնալ ձեր ցեղին: Իսկ ցեղակրօնի համար հաւատարիմ մնալ` նշանակում է ամէն օր, ժա՛մ, վայրկեա՛ն հպարտանքով լսել այն սրբազան ձայնը, որ զրնգում է իր արիւնի մէջ եւ ասում`

«Ես հա՛յ եմ եւ եօթնիցս հպարտ եմ, որ հա՛յ եմ: Ես ի՛մ ցեղի զաւակն եմ, եւ ահա՛ օտարութեան մէջ իսկ, Ցեղակրօնութեան շնորհիւ, ի՛ր կաթը կը ծծեմ»:

* * *

Ցեղակրօննե՛ր,

Ասել` «ես մարդ եմ», առանց ասելու` «ես հայ եմ», նշանակում է մեղանչել ե՛ւ հայութեան, ե՛ւ մարդկութեան դէմ:

Սո՛ւտ է, չկա՛յ եւ պիտի չլինի վերացական, ցեղօրէն անկերպարան մարդը:

Կա՛յ եւ կը մնայ ցեղադէմ մարդը – ֆրանսացին, անգլիացին, ռուսը, լեհը, արաբը, հայը – կա՛յ ցեղորոշ մարդը:

Չկա՛յ անկերպարան մարդկութիւն – կան մարդկային ցեղեր: Չկա՛յ մարդկութիւն – կայ նրա գաղափարը, անո՛ւնը միայն:

Եթէ գոյութիւն ունենար մարդկութիւնը` լոյսի եւ աշխատանքի մեր արդար ցեղի կէսն սպաննող թուրքը չէ՛ր մնայ անպատիժ:

Եթէ գոյութիւն ունենար մարդկայնութիւնը` տմարդ աշխարհը Լոզանում չէ՛ր սեղմի թուրք փաշաների հայ արիւնո՛վ ներկուած ձեռքերը, եւ եղբայրութիւն կեղծող Մոսկուան շնաբար չէ՛ր համբուրուի քեմալական Անգորայի հետ:

Մարդկութի՛ւն, մարդկայնութի՛ւն — դեռ սնամէջ բառեր են, հեգնանքը գայլ-ազգերի:

Եթէ այդպէս չլինէր` հայութեան անհայրենիք մասը Յիսուսի նման չէր շարունակի նախանձել բոյն ունեցող երկնքի թռչուններին:

Այդ այդպէս լինելով հանդերձ, պէ՛տք է ծառայել մարդկութեան, այո՛, պէտք է ծառայել, սակայն, մե՛ր ցեղի միջոցաւ, մե՛ր ցեղին ծառայելով ապրելով ու ստեղծագործելով որպէս հա՛յ մարդ:

Մարդ դառնալու համար, պէտք է ցեղօրէն մարդ մնալ, որովհետեւ` Ամէն այլասերուած դիմակազրկւում, այլանդակւում է հոգեպէս, դառնում անստեղծագործ, քանդիչ ուժ, թշնամի՛ մարդկութեան:

Ամէ՛ն այլասերուած դժբախտանում է` կորցնելով կեանքն ու աշխարհը թարմ եւ անմիջական կերպով զգալու եւ ընդունելու իր կարողութիւնը:

Ամէ՛ն այլասերուած բնազդաբար եւ արդարօրէն արհամարհւում է, անկախ իր ընկերային դիրքից:

Այսպէս է պատժում ցեղի արիւնը:

* * *

Ուխտակիցնե՛ր,

Եւ ո՛չ մի զիջում մեր ցեղային անհատականութիւնից եւ արժանապատւութիւնից:

Դա դեռ չգոյ մարդկութեան եւ հայութեան շահն է պահանջում:

Բարձրէ՛ն, բարձրէ՛ն դիտէք – հեռուն` մեր ցեղի անցեալն ու ապագան տեսնելու համար, հայոց անցեալի խորհուրդը եւ ապագայի հրայրքը ապրելու համար:

Ապրէ՛ք ցեղօրէն, ցեղի՛ համար, ցեղակրօնաբա՛ր: Որպէսզի ձեր միջոցաւ հայ սփիւռքի նորահաս սերունդը խորապէս գիտակցի թէ աններելի վատութիւն է` սեփական արժէքների ուրացումի գնով օտար ազգերի մէջ կեղծ իրաւահաւասարութիւն փնտռելը:

Հասկանա՛նք — ճշմարիտ իրաւահաւասարութիւնը հնարաւոր է միայն եւ միմիայն սեփական արժէքների միջոցաւ:

Իսկ արժէքներ ստեղծում է ա՛ն, ով ստեղծագործ է:

Իսկ ստեղծագործ է ա՛ն, ով չի մեղանչում իր ցեղային նախաէութեան` իր ցեղի արիւնի դէմ:

«Հայրենիք» օրաթերթ, Բոստոն,

1935թ., 14 հունիսի