ԽՈՐՀՐԴԱԾՈԻԹԻԻՆՆԵՐ

XII

ԴԱՍՏԻԱՐԱԿՈՒԹԻՒՆ

«Տւէ ք ինձ դաստիարակութիւնը

եւ ես փոխեմ եւրոպացիի դէմքը»:

ԼԱՅԲՆԻՑ

«Դաստիարակութիւնը կարող է մեզ տալ անհրաժեշտ յատկութիւններն այն ազգերի, որոնք չեն ուզում մեռնել»:

Այո՛, դաստիարակութիւնը, բայց ոչ այն, որն այսօր տրւում է մեր մատաղ սերնդին:

Ամէն ինչից մի քիչ, առանց որեւէ գերիշխող գաղափարի:

Մի՛ քիչ հայերէն, մի քիչ տեղական լեզու եւ սովորական առարկաներ  այդ է գաղութային դպրոցի տւածը:

Կուսակցամիջեան անվերջ պայքար եւ ժխտական քննադատութիւն – ահա՛ մեր մամուլի դաստիարակչական գործը:

Անհատապաշտական ճռւողիւններ – սրանից, կարծեմ, աւելի բան չէ մեր օրւայ գրականութիւնը:

Չկայ, պակասում է բոլորին – դպրոցին, մամուլին, գրողին – այն աստւածաշունչ զգացումը, որն իր մէջ խտացնում է մարդկային բոլոր բարձր յատկութիւնները:

Չկայ բարձր հայրենասիրութիւնը, հայրենապաշտութիւնը չկայ…

***

Հայրենապաշտական դաստիարակութիւն – ահա՛ մեր փրկութեան խարիսխը:

Ահա՛ թէ ինչու հայրենասիրութեան, չէ՛, հայրենապաշտութեան – մարդկային առաքինութիւնների այդ աստւածային մօր – համար պէտք է ջահ բարձրացնել մեր հոգիների մէջ, մեր դպրոցներում, մեր ընտանեկան յարկի տակ, մեր գաղթականական վրանների տակ, ամէն տեղ, ուր կապրի, կը շնչի հայ մարդը:

Ահա՛ թէ ինչու պէտք է երես դարձնել այն բոլոր վարդապետութիւններից, որոնք հաշտ չեն հայրենասիրութեան հետ:

Եւ ահա՛ թէ ինչու պէտք է կեղծ ու մոլար յայտարարել բոլոր կրօնները, բարոյականները, սկզբունքները, որոնք չեն դարբնում կուռ կամքեր, ուժեղ նկարագիրներ, արիներ, որոնց չգոյութիւնը ազգերին յաճախ է ստիպում դիմելու իրենց թշնամիների մեծահոգութեան:

***

«Այն օրը,- մի տեղ ասում է պատմաբան Միշելէն,- երբ Ֆրանսան կը հաւաքի իր որդիներին իր շուրջը եւ նրանց կը դասաւանդի Ֆրանսան որպէս դաւանութիւն եւ կրօն, այն օրը նա վերստին իրեն կը զգայ կենսունակ եւ հաստատ, ինչպէս երկրագունդը»:

Այո՛, հայրենիքը՝ ընդհանուր աստւածութիւն, հայրենասիրութիւնը՝ կրօն:

Հայրենասիրութիւնը – միայն ոչ որպէս գեղեցիկ խօսք, այլ զգացում եւ գիտակցութիւն, ոչ որպէս շրթունքի սէր, կամ իդէազուրկ խուժանավարի բարոյական մերկութիւնը ծածկող գեղեցիկ պատմուճան, այլ՝ պաշտամունք, կրօն:

Միայն այսպէս, միայն այսպիսով մեր ժողովուրդը կարող կը լինի հեգնել ժամանակն ու իր վտանգները:

***

Բարոյական մեծութիւններով եւ փառքի գործերով հարուստ է մեր պատմութիւնը:

Նա ունի փառահեղ էջեր՝ մեր Ոսկեդարը:

Եղիշէի եւ իր անմահ ժամանակակիցների դարը հերիք պիտ լինէր – եթէ գունատւած չլինէր մեր յիշողութեան մէջ – մեր  ժողովրդի սրտի մէջ վառ պահելու հայրենասիրութեան բոցը:

Աւարայրը կը մնայ մարդկային պատմութեան ամենավեհափառ գործերից մէկը:

Իր յաղթական նահատակների աստւածային խիզախումներով ու դիւցազնական խոյանքներով նա ավելի վեհ է ու գեղեցիկ, քան մեր դարի ամենամեծ ճակատամարտերը:

***

Անմահ էջեր ունի եւ մեր նորագոյն պատմութիւնը:

Նոր եւ հերոսական Աւարայրներ շա՜տ եւ անմահ մեռելների մի ամբողջ պլէադա նահատակներ, մեծ իրենց գործերով, հրահանգիչ իրենց բարձր նկարագրով.

Կա՛յ, կա՛յ այդ բոլորը, կա՛յ այն, որն իրաւունք է տալիս մարդկային մի զանգւածի ազգ կոչւելու:

Բայց, չկայ, աւա՜ղ, այդ բոլորի պաշտամունքը մեր հաւաքական հոգու մէջ:

Եւ միայն հայրենապաշտական դաստիարակութիւնն է, որ ուժեղ եւ անմեռ պիտի դարձնի մեր ժողովուրդը:

«Ցեղի հոգին միակ ոյժն է, որի առաջ անզօր են բոլոր ոյժերը»:

Դաստիարակենք մեր սերունդները հայրենապաշտօրէն ու ցեղօրէն՝ արեւի տակ մեր տեղը չկորցնելու համար:

***

Այն պիտի չլինի մեր դպրոցը, ինչ որ է այսօր:

Շեշտւած նպատակը, ջերմութիւնը, հոգին է պակասում մեր արդի դպրոցին:

Նա չէ, բայց պիտի լինի հայրենագիտութեան ամբիոն, տաճար:

Դեռ այնտեղ հայ մանուկը պիտ ճանաչի եւ սովորի սիրել հայրենի ժողովուրդն ու երկիրը:

Նա է, որ հայ մանուկի հոգու մէջ պիտ քամի մեր պատմութեան բովանդակ գեղեցկութիւնն ու վեհութիւնը:

Բաւական չեն մութ եւ շփոթ տեղեկութիւնները հայրենի երկրի եւ ժողովրդիմասին:

Անպէտք են այն դասագրքերը, ցամաք եւ անհոգի, որոնց մէջ հայրենիքի մասին խօսւում է ճիշտ այնպէս, ինչպէս նկարագրւում է Սահարայի անապատը կամ մի հեռաւոր կղզի:

Կրօնական երկիւղածութեամբ եւ անսահման քաղցրութեամբ պիտ դասաւանդւի հայրենագիտութիւնը:

Սրտի եւ մտքի կրակով պիտ խօսւի հայրենի երկրի մասին՝ հրահրելով վերջինի պաշտամունքը մանկական հոգիների մէջ:

Փաստերի հետ եւ խորհրդածութիւններ, որոնք հարստացնելով յիշողութիւնը, բեղմնաւոր էին նաեւ միտքը, ջերմացնէին նաեւ սրտերը:

***

«Կը գայ ժամանակ,- ասում է մեր դարի իմաստասէրներից մէկը,- որ ամէն բանից առաջ կը մտածեն դաստիարակութեան մասին»:

Մի մեծ քայլ անենք դէպի այդ ժամանակը:

Ընդունենք, որ նա եկել է – այո՛, նա եկել է արդէն մեզ համար – եւ ամէն բանից առաջ մտածենք հայրենապաշտական փրկարար դաստիարակութեան մասին:

Նման դաստիարակութեամբ պատրաստենք մեր ապահով ապագան: Եւ չմոռանանք, որ դպրոցն ու մամուլը փաստերից աւելի բարձր գաղափարներ պիտի տան:

Չմոռանանք, որ նիւթապաշտութիւնը թոյն է մեզ նման փոքր ժողովրդի համար:

Ասենք եւ մի այլ ճշմարտութիւն – ով հայրենապաշտ ու գաղափարապաշտ Երիտասարդութիւն ունի, նա էլ ապագայ ունի:

Փրկութիւնը սրա մէջ է կամ եւ ոչ մի բանի, չմոռանանք եւ այդ:

Գարեգին Նժդեհ

Գրքույկով տպագրվել է Կահիրեում, 1924թ.