ԻՄ ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ — ITA EST Այդպէս է

ԻՄ ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆԸ

ԹՐՔՕԲՈԼՇԵՒԻԿ ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐԻ ԼՈՅՍԻ ՏԱԿ

Թող ներուի ինձ, եթէ պատմական ճշմարտութիւնը

պաշտպանելու համար, ակամայ մեղանչեցի

համեստութեան դէմ:

Տպագրվել է Սոֆիայում, 1937թ.:

ITA EST

(Այդպէս է)

«Բոլշեւիզմը յղացան հրեաները,

իրագործեցին թաթարները, իրենց

կաշիի վրայ կրեցին սլաւները»:

ԶՈՄԲԱՐՏ

Համաշխարհային պատերազմի վախճանը կը սպառնար դառնալ Թուրքիոյ արդար վախճանը:

Զարհուրելի էր դա պարտեալների, մասնաւորապէս, Թուրքիոյ համար:

1918, հոկտեմբերին, Մուդրոսում փորուեց սուլթանական Թուրքիոյ անփառունակ գերեզմանը:

Այդ օրուանից Օսմանեան պետութիւնը վերածուեց մի դռնբաց երկրի` յաղթականների համար:

«Թշնամիները,–այդ առթիւ գրում է քեմալական պատմագիրը,– թուրք պետութեան հասցրին մահացու հարուած: Նրանք ուզեցին նոյն հարուածը հասցնել նաեւ թուրք ժողովուրդին»:

Մուդրոսի հաշտութեան պայմանագրի ոյժով, յաղթականները ազատ էին իրենց զրահապատ թաթը դնել թրքական երկրի ամէն մի կէտի վրայ:

Վերջինների–համաձայնական պետութիւնների – հաճութեամբ 1919, մայիսին, յոյները գրաւեցին Իզմիրը: Նոյն տարին, Անգլիան եւ Ֆրանսան համաձայնութեան եկան բաժանելու թուրք երկիրը, որով առաջինը ստացաւ առիւծի բաժինը` Միջագետքը, Պաղեստինը, Անդրյորդանանը եւ Մուսուլի քարիւղային աղբիւրները:

Ամիսներ անց` Անգլիոյ կրունկը ծանրօրէն կը կոխէր նաե՛ւ Պոլսի եւ Չանաք Կալէի երեսը` իր դրօշի տակ առնելով Անատոլեան երկաթուղագծի ամբողջ երկարութիւնը:

Ի լրումն թուրք ժողովրդի այդ արդար դժբախտութեան` Լոնդոնը Սուլթանի հետ կը կնքէր մի գաղտնի համաձայնութիւն, որով Թուրքիան, ընդունելով Անգլիոյ մանդատը, կը պարտաւորուէր խալիֆայութեան հոգեւոր եւ բարոյական բովանդակ ուժերը լծել բրիտանական շահերի կառքին:

Վերջապէս, Թուրքիոյ պիտի պարտադրուէր Սեւրի դաշնագիրը:

Դա այլեւս Օսմանեան պետութեան թաղման ղօղանջն էր:

Ֆրանսան գրաւած էր Սուրիան եւ հարեւան Կիլիկիան:

Իտալիան` Ադալիան:

Յոյները, յաւելուածաբար` արեւելեան Թրակիան, մինչեւ Չաթալջա:

Թուրքիա ասելով այլեւս պէտք էր հասկանալ Անատոլիայի անմշակ հիւսիսային կէսը` Սեւ ծովի ափով:

Այլեւս աշխարհագրօրէն ծուատուած ու քաղաքականապէս սատակ էր Թուրքիան:

Այսպէ՛ս, պատմութիւնը այսպէս կը պատժէր իր անօրինակ չարագործութիւններով մեր երկրագնդի երեսը պղծող այն շնացեղ ազգին, որը մի ժամանակ իր գայլութեան, իսկ վերջին երկու դարերին, եւրոպական պետութեանց անհամաձայնութիւնների շնորհիւ յաջողած էր ամբողջ ժողովուրդներ եւ մշակոյթներ բնաջնջել:

Կատարուած էր պատմութեան արդարագոյն դատաստանը Թուրքիան այլեւս ե՛ւ կար, ե՛ւ չկար:

Այդ օրհասական վիճակի մէջ, սակայն, նրան օգնութեան պիտի հասնէր «թրքացեղ Լենինը»:

Սովետները, դեռ 1918ին, Բրեստ-Լիտովսկի դաշնագրով հրաժարուել էին այն բոլոր իրաւունքներից, որ ձեռք էր բերած ցարական Ռուսիան Նեղուցների եւ Փոքր Ասիայի նկատմամբ:

Այդ առթիւ «Թիւրք հանրապետութեան պատմութեան»* ծանօթ հեղինակը` արտայայտելով իր ժողովրդի երախտագիտութեան խորին զգացումը` «Թիւրքիոյ սեւ օրերի միակ բարեկամ»ին, մի շեշտուած հպարտանքով պնդում է, թէ «Լենինը սերած է ռուսացած թուրք ծնողներից» : Լենինը թրքացե՛ղ — ահա լուծումը մինչեւ օրս անլուծելի համարուած առեղծուածի:

Մարդկութիւնը չգիտէր այդ եւ կը դժուարանար բացատրել թրքօբոլշեւիկ հոգեկցութեան գաղտնիքը: Մասնաւորապէս հայը կը դժուարանար առեղծանել հանելուկը – թէ ինչո՞ւ թուրքի չափ հայատեաց եւ հայասպան եղաւ ե՛ւ բոլշեւիզմը. ինչո՞ւ երկուսն էլ իրենց հարուածը նա՛խ մեր ժողովրդի ուղեղին` նրա մտաւորականութեան իջեցրին. ինչո՞ւ բօլշեւիզմէն միայն եւ թուրքը շահեց. ինչո՞ւ: Այդ «ինչու»ների պատասխանը այլեւս տուած է թուրք պատմագիրը:

Լենինը թրքացե՛ղ — այժմ լուծուած է հանելուկը:

Այսպէս է գործում ատաւիզմը:

Թուրքը` ռուսին մի խառնածին պարգեւեց, ռուսը թուրքին` մի քաղաքական բարերար, մի ազատարար:

Ճշմարտութեան դէմ բնաւ չէ մեղանչում թուրք պատմագրողը, երբ Լենինին համարում է թրքացեղ – նրա խօսքին դարերով ռուս մարմնի եւ հոգու վրայ ծանրացած թաթարական լո՛ւծը վկայ:

Բոլշեւի՛զմը փրկեց Թուրքիան եւ ո՛չ թէ բախտահաս Քեմալը:

Միթէ՞ հասկանալի չէ, որ եթէ Թուրքիան իրեն ապահով չզգար Ռուսաստանի կողմից, եթէ կնքուած չլինէր թրքօ-սովետ զինակցութիւնը` Իզմիրի գրաւման օրը, իր սակաւաթիւ զինակիցներով Պոլսէն Սամսոն փախչող «գորշ գայլ»ի ճիգերը պիտի մնային անպտուղ:

Այդ զինակցութիւնից ընդամէնը մի տարի յետոյ, քեմալականները, շնորհիւ բոլշեւիկների զինական, ֆինանսական եւ մասնագիտական առատ օգնութեան, Սաքարիայում պարտութեան մատնեցին յոյներին, որով երէկի կիսասատակ Թուրքիան վերստացաւ իր գերիշխանութիւնը ամբողջ Փոքր Ասիայի վրայ, մէջը լինելով նաեւ մեր երկրամասերը` Կարսն ու Արդահանը:

Այսպէ՛ս ոտքի ելաւ թուրք անկեալը:

Այսպէ՛ս, թուրք պատմաբանի իսկ վկայութեամբ, հայոց ողբերգութիւնը պայմանաւորուեց Մոսկուայի կողմից Քեմալին ընձեռուած կարմիր թեւարկութեամբ .

Ita est:

*«Թուրք հանրապետութեան պատմութիւն»ը, էջ 7, redigռ par la Sociռtռ pour l’Etude de l’Histoire Turque. Istanbul, 1936 .