ԱՄԵՐԻԿԱՀԱՅՈՒԹԻՒՆԸ- ՑԵՂԸ ԵՒ ԻՐ ՏԱԿԱՆՔԸ 13

ՈՒՍԱՆՈՂՈՒԹԻՒՆ

«Պիտի ապրեմ, քանի դեռ Մասիսը չի կործանիր»:

ՈՐԲԵՐԵԱՆ

Նորահաս սերունդի առջեւ բանալով իր դուռը, Դաշնակցութիւնը նրա առջեւ էապէս բացեց Հայոց ապագայի դուռը: Այդ սերունդի մէջ բացառիկ տեղ է գրաւում ուսանողութիւնը — մեր վաղուայ մտաւորականութիւնը: Մեր կանչին, առաջինը լինելով, արձագանգեց Բոստոնի ուսանողութիւնը, որ այժմ գործում է «Ահարոնեան Ակումբ» անուան տակ:

Բոստոնին հետեւեց Նիւ Եորքի ուսանողութիւնը: Այժմ ջանքեր են թափւում միութիւններ ստեղծելու այն բոլոր համալսարանական քաղաքներում, ուր հայ ուսանողութիւն կայ:

Ամերիկահայ ուսանողութեան մի մասը — բարեբախտաբար աննշան մասը — տեղաւորուած է հայ կեանքի ապազգային բեւեռի վրայ: Ցեղօրէն կոյր` այդ տարրը հայկական երկնակամարի վրայ լուսատուներ չի տեսնում:

Նիւթապաշտութեամբ թունաւորուած` նա ուսանում է հացի, միա՛յն հացի համար: Նա բանիւ եւ գործով հաստատել է Ֆիխտէի խօսքը, թէ` «Այս կամ այն փիլիսոփայութեան ընտրութիւնը կախուած է մարդու անձնական յատկութիւններից»: Իր հոգեբանութեան համաձայն` նա ընտրել է նախանձի եւ հացի փիլիսոփայութիւնը — բոլշեւիզմը: Այդ ուսանողութեան հոգեւոր կեանքը կարելի է բնորոշել մի հատիկ բառով ինքնաունայնացում: Մի՛ սէր ունի — ժամանցը, հաճոյալի ժամանցը: Նրա համար «հաւասար են` երկինքն ու չուանը»: Գերագոյնը կեանքում` իր ա՛նձն է: Իր ծագումից զատ ոչի՛նչ ունի հայկական: Անարժէք է, կորա՛ծ ցեղի համար, որով` պարարտ հող է «լենինեան սերմունք» ի համար:

— Ուսանողութեան միւս մասը — ցեղօրէն առողջ տարրը — թրծւում է Դաշնակցութեան շունչով: Սրանց համար Հայոց ցեղայնութիւնը մարած հրաբուխ չէ՛, ոչ էլ կիսաշէջ, այլ անընդհատ գործող հրաբուխ:

Ցեղի ներքին աճումը — հակառակ անպատում արհաւիրքների իրողութիւն է: Չդադարեցրին նրա աճումը` ո՛չ կոտորածները, ո՛չ տեղահանութիւնը, ո՛չ էլ տարագրութիւնը: Դա նշան է, որ մեր ցեղն իր ընդերքում կրում է, կարողական վիճակում, պահեստի հոգեւոր եւ կենսաբանական հսկայական ոյժեր: Հասկանալի է, որ նման ցեղի զաւակները չէին կարող չգիտակցել, թէ` աններելի տգիտութիւն եւ վատութիւն է սեփական արժէքների ուրացումով օտարութեան մէջ կեղծ իրաւահաւասարութիւն փնտռելը:

Ազգայնական ուսանողութիւնը գիտէ, որ համամարդկային քաղաքակրթութեան ճամբան միագիծ չէ, որ ամէն ազգ զարգացման իր ուրոյն եղանակն ունի, եւ որ ոչ մի արդարացում ունի ազգային առանձնայատկութիւնների զոհաբերումը այս կամ այն օտար մշակոյթին, որքան էլ այդ վերջինը մեծ լինի:

Օտարը միշտ էլ բնազդական, այլ արդար արհամարհանք ունի այլասերուածի հանդէպ, անկախ նրա ընկերային դիրքից: Ճշմարիտ իրաւահաւասարութիւնը այլացեղ ազգերի եւ անհատների միջեւ հնարաւոր է միայն եւ միմիա՛յն սեփական արժէքների միջոցաւ:

Ա՛յս ըմբռնումն է գծել «Ահարոնեան Ակումբ»ին պատկանող ուսանողութեան ճամբան:

Եւ ո՛չ մի զիջում ի հաշիւ մեր ցեղային անհատականութեան եւ արժանապատւութեան — ահա՛ նրա նշանաբանը :

Ցեղաճանաչ` այդ ուսանողութիւնը իր ցեղային անեղծ էութեամբ աշխարհն ընդունում է անմիջական կերպով — թա՛րմ կենսազգացողութեամբ:

Նա զգում է մեր ապրած ժամանակի մեծութիւնը , եւ աշխատում է` աննշան սերունդ չկոչուելու համար: Աշխատում է, քանզի գիտէ, որ պատմութիւնը վաղը վերստին ազգերը դատաստանի պիտի կանչէ եւ պիտի ոտնակոխէ, տրորէ այն ամէնը, որ տկա՛ր է, անզօ՛ր, անպատրա՛ստ:

Նա զգում է գալիքը, որն աննախընթացօրէ՛ն փոթորկաբեր պիտի լինի: Մօտենում են նոր աշխարհաւերութեան օրերը:

Եւ նա խորապէս գիտակցում է, որ ոճիրի համազօր տգիտութիւն կը լինէր կարծել, թէ` հայութիւնը լենինեան շանթարգելի շնորհիւ կարող է զերծ մնալ աշխարհի գլխին պայթող փոթորկից:

* * *

Տիեզերիմաստութեան պէտք չկայ հասկանալու համար, թէ` մեր օրերը — նոր վերածնունդի, նոր ոգեկառուցումի օրեր են: Վերանորոգումի ճիգ են կատարում բոլո՛րը, անխտիր, բոլոր ազգերը — զօրաւոր թէ` տկար, յաղթական թէ` պարտեալ:

Աշխատա՛նքն է եռում ազգերի ծոցի մէջ — ոգո՛ւ աշխատանքը, որով աշխատող ազգերը կռում, կոփում են իրենց մօտաւոր ապագայի դէմքը, որ ասել է` իրենց հոգեւոր դէմքը: Դասակարգային եսականութեամբ բռնուած` դեռ երէկ նրանք ինքնաթշնամական հարուածներով իրենց դարաւոր քաղաքակրթութիւնը կը վտանգէին, իսկ այսօր` ցեղի ճակատագրի ընդհանրութեան զգացումով զինուած, գործի է լծուած, որպէս մի՛ մարդ: Գրկած իրենց պատմութեան անիւը` նրանք ճգնում են զայն դարձնել դէպի իր բնական ճամբան:

Աշխատո՛ւմ են ազգերը, առաջին հերթին ֆաուստեան խռովքով, աշխատում են նրանց մտաւորականութիւննե՛րը — տքնում, քրտնում այն մեծ օրերի համար, որ գալիս են:

«Ոյժն է կրօնք, վա՜յ տկարին» — ահա՛ օրուայ նշանաբանը: Ճշմարիտ մտաւորականութիւնը — իր անունին արժանի — ցեղի ոգու գրականութեամբ, ցեղի խօսքի բոցով հրդեհում է ապրումները, մասնաւորապէս, նորահաս սերունդի եւ նրան նուիրումի, զոհաբերութեան ու գործի մղում:

Երբե՛ք, երբե՛ք, մարդ էակի հայեացքն այնքա՜ն վճռականութեամբ դարձած չէր եղել դէպի կեանքի ամենամե՛ծ ոյժը, ամենամե՛ծ արժէքը, ամենամե՛ծ աստուածութիւնը — աշխատա՛նքը: Հայրենիքները դարձած են մէկ մէկ հսկայ դարբնանոցներ, ուր դարբին-ազգերը ճակատագրի սալին իրենց ծանր կռանն են իջեցնում: Ոտքի վրա՛յ է ազգը — մե՛ծ, քրտնաթո՛ր, յաղթակա՛ն: Այլեւս իրար հասկացել են ու միացել` ժողովուրդն ու ընտրանին, պարտականութիւնն ու գիտակցութիւնը: Նման վիճակում են իրականանում համերաշխութիւնն ու հաւասարութիւնը` ընկերային խաւերի միջեւ: Նրանց աշխատանքի առաջացրած ներքին ջերմութիւնից սկսել է հալուել դասակարգերի միջեւ ցցուած սառոյցէ լեռը: Այդ աշխատանքի մէջ, վերջապէս, պիտի յաջողուի սպանել մարդկային երջանկութեան թշնամին — Մեդուզա՛ն: Այլեւս աշխատանքը դառնում է օրհնութիւն: Աշխատողը նրա մէջ դնում է իր այրական ուրախութիւնը, իր խանդավառութիւնը, իր մտածումը` իր հոգին: Աշխատանքը թափանցւում է աշխատողի էութեամբ, որով` աշխատող ազգը դառնում է ինքնաճանաչ:

Չէ՞ որ անխօս ինքնախոստովանութի՛ւն, ինքնաարձանացում, ինքնաարտայայտութիւն է աշխատանքը:

Այսպէ՛ս, ոգու այդ նոր աշխատանքի մէջ ընկերայնօրէն սրբւում են, երիտասարդանում, վերածնւում — ազգայնանո՛ւմ են ազգերը:

* * *

Աշխարհն ազգայնանում է:

Օրինակնե՞ր: Ահա՛ Ֆրանսան, ուր ֆրանսիստների — «բանուորի, գիւղացու եւ զինուորի» շարժումը տարածւում է ինչպէս հրդեհն` անտառում: Այդ միութեան անդամները, որպէս խորհրդանշան, կրում են հին ֆրանկների զինուորական տապարը — ա՛յն ծանր եւ հատու զէնքը, որ մի ժամանակ կ’երգէին գաղիական դիւցազներգակները — «Մեր հայրերը կը կռուէին երկսայրի տապարներով. նրանք ընկան ճակատամարտերում եւ արծիւները նրանց մահը ողբացին»: Ժոռէսի հայրենիքի իսկական խորհրդանշանն այսօր, վերստին, հին, ծանր եւ երկսայրի տապարն է, որով ֆրանկները ժամանակին գոռ Հռոմի դռները խորտակեցին: Տապա՛ր — դա հոգեբանօրէն նշանակում է — զա՛րկ, ֆրանսացի, որ Ֆրանսան ապրի:

Երէ՛կ էր, երբ երկու ընկերվարական ղեկավարներ — Փարիզի երեսփոխան Մոնտանիոն եւ Բորդոյինը` Մարկէ՛ն — յայտարարեցին իրենց ընտրող բանուորութեան` «Մենք ապրում ենք մէկը պատմութեան ամենամեծ անկիւնադարձերից: Չենք կարող ժխտել փաստը, թէ նոր զօրաւոր իշխանութեան գաղափարները կենդանացուցիչ կերպով տարածւում են ողջ աշխարհում: Չէ՞ք խորհում, որ դա իր հասարակական արդարացումն ունի: Երբ մարդ վտանգի մէջ է` նախ եւ առաջ նա մտածում է իր մերձաւորների մասին: Թոյլ տւէք մեզ մտածելու մերոնց մասին, ձե՛ր մասին, եւ զոհաբերելով սքոլաստիկան, դարբնե՛նք նոր կեանք: Լինե՛նք կնքահայրը նո՛ր հասարակութեան` դրուած ազգային հիմունքների վրայ»:

Մարկէն, որ վերջերս ծառացաւ Երկրորդ Միջազգայնականի դէմ, ասում է մի այլ տեղ` «Հասել է ժամը, երբ պէտք է վերջ տալ կեղծիքներին, քարացած ու խուլ դոկտրիններին: Չէ՞ք զգում խռովքը վաղուան օրուայ: Գնացէ՛ք, դիտէ՛ք երիտասարդութեան մէջ, որ չի ուզում այլեւս խմել դառն բաժակից, եւ դուք էլ կը տեսնէք սարսուռը նոր օրուայ, կը տեսնէք աչքերի փայլը նրա՛նց, որոնք կոչուած են դառնալու դարբինը մի նոր եւ պայծառ ապագայի: Աճապարե՛նք — երբ մի ազգ կործանւում է` նրա ինքնապաշտպանութեան համար ձեռք են առնւում գերագոյն միջոցներ: Հասկացէ՛ք, մեզ փրկելու համար պէտք է նո՛ր երգ երգել»:

Այսպէ՛ս է աշխարհի ամենաառաջաւոր մասում — Եւրոպայում: Եւ ո՞ւր, ո՞ւր «նոր երգ» չի երգւում, ո՞ւր հայրենիքի փրկութեան համար ձեռք չեն առնւում «գերագոյն միջոցներ», ո՞ւր, մեր երկրագնդի վրայ, հակադաշնակցական հոգիներից դուրս, ո՞ւր չի գործում կեանքի բնաշրջումը: Ժողովուրդները ազգայնանում են, որովհետեւ նոր ցեղաբախումների վտանգ կայ: Ազգայնանում են` ինքնապաշտպանուելու, փրկուելու համար: Ցեղաշարժ կայ ամենուրե՛ք: Ցե՛ղը — ընտանիքէն, տոհմէն, ժողովրդէն, պետութենէն վեր — ցե՛ղը, որպէս ուժածնութեան եւ ուժադարմանումի միջոց: Ինչպէս երէկ, այսօր էլ ցեղի ինքնապաշտպանուելու կարողութիւնը պայմանաւորւում է ազգային անհատի ինքնապաշտպանուելու կարողութեամբ:

Վա՛յ այն ազգին, որ իր մէջ ոյժ եւ միջոց չի գտնում ինքնապաշտպանուելու համար — թշնամու դէ՛մ, բոլշեւիզմի դէ՛մ, օտար վատասերիչ ազդեցութեան դէ՛մ: Իր գոյութեան համար պայքարում է ծղօտը, ցողո՛ւնն անգամ: Բնութեան հիմնական օրէնքն է` ինքնապաշտպանութիւնը: Կ’ուզէի, որ այդ ամէնը գիտակցէիր, եւ լա՛ւ գիտակցէիր, ամերիկահայ ուսանողութիւն:

Կ’ուզէի, որ այդ բոլորի հետ գիտակցէիր եւ ա՛յն, որ հին աշխարհի վերակառուցման մեր օրերում հայութեան պէ՛տք են Ոգու հզօր առաջնորդներ, հոգեւոր Սամսոններ, մտքի, սրտի եւ կամքի հսկաներ: Պէ՛տք են առաջնորդներ, որոնց անձնաւորութիւնը լոյս, ջերմութիւն եւ հաւատք ճառագայթէր, որոնք տէ՛ր լինէին իմացական կեցուածքի, կարողանային գրել, կախարդել, գործել, կազմակերպել, որոնց խօսքը թափանցուած լինէր երկաթէ տրամաբանութեամբ եւ զրնգար որպէս դամասկեան սուր: Առաջնորդնե՛ր, որ պաշտուէին: Առանց նմանների ոգո՛ւ առաջնորդների — ազգերը դատապարտուած են քարշ գալու պատմութեան յետեւից:

Երբ չկան հսկաներ` ազգը դիտում է աշխարհն ու երեւոյթները հալածուող կենդանու պղտոր աչքերով, եւ իր օրերն սպանում հին, մաշուած բառեր ու բանաձեւեր որոճալով: Երիցս դժբախտ է անմարգարէ ազգը` նա տեսիլներ չի՛ ունենայ: Սակայն, զզուելի՛ է մարգարէն, որ Աստուած չունի, կամ չաստուած ունի — նմանը կե՛ղծ է եւ անզօ՛ր: Զօրաւո՛ր է կենդանի Աստծու — կենդանի ցեղի անունով մարգարէացողը միայն: Նա՛, ով ուզում է վարել, առաջնորդել, պէ՛տք է լինի ցեղի ոգու ներկայացուցիչը : Մեր օրերում ղեկավարել կարող է նմա՛նը միայն: Կ’ուզէի, որ ամերիկահայ ուսանողութիւնը իր շարքերից մեզ զօրաւոր, կամային ղեկավարներ տար:

Ամերիկահայ ուսանողութիւնը — վաղուայ մտաւորականութիւնը — իր անունն արդարացնելու համար` հայ կեանքում պիտի կատարէ այն, ինչ դեր կատարում են ուղեղն ու սիրտը մարդկային էակի համար: Նա հրամայողաբար պիտի դառնայ գիտութեան եւ ցեղային պարտականութեան մարդ : Եւ որպէս այդպիսին, առաջին հերթին նա պիտի հայացնէ օտար համալսարաններում ձեռք բերած իր գիտական պաշարը, ապա գիտական մտքի քիմիարանից պիտի անցկացնի հայութեան օրուայ «ճշմարտութիւնները»: Պիտի հիմնաւորէ ու աշխատէ համազգայնացնել Դաշնակցութիւնը, որպէս ազգային կենդանի դաւանանք: Վերջապէս` նա պատճառագիտօրէն պիտի բացատրէ հայ կեանքի չարիքներն ու թերիները, պիտի սրբագրէ ու վարէ զայն:

Ահա՛ այն մեծ դերը, որ վերապահուած է ամերիկահայ վաղուայ մտաւորականութեան — ուսանողութեա՛ն: Նա այսօր դաւանում է` —

Որ իր սերունդին վիճակուած է ապրել իր ցեղի պատմութեան ամենագերագոյն ժամանակաշրջանը:

Եւ որ իր սերունդը ճակատագրապէս կապուած պիտի մնայ իր ցեղին:

Գարեգին Նժդեհ